The summa and its attribution. This transcription offers a treatise on fiefs (Summa feudorum) whose only tradition is found in the Parma Biblioteca Palatina, ms. Parm. 1227 (97 folios, 250mm x 410mm), in dual columns at foll. 10ra-11vb, 16ra-18ra. The summa, written about 1250, was soon believed to be a work by the Orleannais master Jacques de Revigny, so that the copyist of this manuscript had no doubts in reporting it under the name of ‘Iacobus de Ravanino Ultramontanus’ (‘Jacques de Revigny from beyond the Alps’, i.e. from France).[1] This attribution, however, is today contested. In the 1950s, Corrado Pecorella, the first and only editor of the summa, accepted Revigny’s authorship; soon after, Robert Feenstra refuted this attribution, suggesting that the author was most likely a lawyer working in southern Italy in the 1250s, denouncing incidentally a series of errors in Pecorella’s transcript. In 2006, despite Ennio Cortese’s doubts, Kees Bezemer associated the treatise with Iacobus de Aurelianis – a lawyer, probably from Orleans, certainly trained in Italy, active in the mid-thirteenth century and known for his glossae on feudal treatises and sparse mentions of the ‘book of Jacques d’Orleans’ (Liber domini Iacobi de Aurelianis), a re-shaping of the Libri Feudorum. However, Bezemer thought that Iacobus de Aurelianis, and hence the author of the Parma Summa, was Iacobus Balduini (d. 1236), a renowned law teacher in Bologna. Since this version of the summa was concluded in the 1250s, about fifteen years after Balduini’s death, Bezemer suggests that the Bolognese master wrote the core of the treatise in 1234-36, and that his pupil Benedict of Isernia (d. 1255 ca.) re-shaped and concluded it.[2] Further analysis on ms Vienna 2094 – the principal source together with Parm. 1227 for the glossae of Aurelianis – purports the identification of the author of our summa with Jacques d’Orleans but casts doubts on its attribution to Balduini.
The summa and its sources. All the scholars who studied this summa deemed it an incomplete copy: the scribe would have stopped transcribing it in the middle of title ‘Quibus modis feudum ammittatur’. Further examination of the text, however, suggests that it may be an early version of a broader, unfortunately lost, work: cross-references to extant chapters are all detailed to the paragraph and are all expressed in present tense; cross-references to missing chapters lack in precision (except one case, the paragraph is not mentioned), are in future tense, and often contain a divine invocation: ‘if God consents, we will treat this matter more broadly and extensively in the chapter titled…’ (foll. 10va, 17rb, 17va). Therefore, it is likely that these were references to sections that the author was just planning to write.
The author of this treatise relied on a version of the Libri Feudorum which differed from the vulgata glossed by Accursius around 1250, although he knew and cited the Accursian glossa. The version of the Libri Feudorum he was using and commenting presents some dissimilarities if compared with the vulgata: LF 2.53 contained the lex Conradus – Conrad I’s edictum de beneficiis (1037); LF 2.25-26 are under the same title, named An viventis vassalli. Nonetheless, the principal difference was the attachment of at least six extra titles, five of which were derived from the so-called Liber Ardizonis – a reshaping and considerable extension of the Libri Feudorum by Iacobus de Ardizone (1230s):[3]
(1) De capitulis extraordinariis is a collection of extravagantes, partly published by Lehmann as Extr. Ard. 1-27 and Extr. Barat. 2-5, and which here also includes LF 2.57(58).[4]
(2) De quibusdam aliis capitulis extraordinariis is the only title not derived from the Liber Ardizonis and contains extravagantes only partly published by Lehmann [Extr. Ard. 28-37].
(3) De pace Constantie contains the text of the Peace of Constance (1183).
(4) De regalibus contains LF 2.55(56) and the so-called three lost laws of Roncaglia by Frederick I (1158).[5]
(5) De feudis et beneficiis is a collection of imperial and papal legislation regarding, whether directly or not, feudal matters.
(6) De privilegiis ecclesiarum contains legislation by Frederick II.
The present transcription, being based on the only tradition available, preserves all scribal idiosyncrasies (i.e. oppinio for opinio, similima for simillima, ammitto for amitto) so that readers might perceive possible regional peculiarities of the copyist. For the same reason, errors are unamended.
To ease the reading, the use of ‘u’ and ‘v’ is adapted to modern spelling, punctuation is introduced, and abbreviations in citations are expanded in round brackets. Square brackets contain our additions, i.e. the numbering of folios and rubrics, and all references to legal sources according to modern standards (for instance, LF 2.1.1 = Libri Feudorum, book 2, title 1, paragraph 1). While imprecise citations are not amended, standardised references are. Angle brackets contain omissions that might mislead the reading of the source (i.e.: fol. 16ra, ‘<in Decretis> xi. q. iii. c. Nemo [Decr. Grat. C. 11 q. 3 c. 41]’). Original rubrication and ink colours are preserved, the only exception being the marginal additions integrating the text, reported in green (f. 11va, 11vb, 16rb, 17vb…).
This is not intended to be a full edition but a helpful research tool. Within the CLCLCL project, we plan to publish a more complete and commented edition, inclusive of a critical apparatus.
[1] Jean Acher, ‘Notes sur le droit savant au Moyen Age’, Nouvelle revue historique de droit français et étranger, 30 (1906), 125-78, at 125-38.
[2] Kees Bezemer, ‘Jacobus Balduini: Probably the Author of the Summa Feudorum Parmensis’, Tijdschrift for Rechtsgeschiedenis, 74 (2006): 325-35. Ennio Cortese, ‘Scienza di giudici e scienza di professori tra XII e XIII secolo’ in id., Scritti (Spoleto 1999), i., 691-746, at 741-2.
[3] A. Stella, ‘The Liber Ardizonis. Reshaping the Libri Feudorum in the Thirteenth-Century’, Studi Medievali, 58/1 (2017): 175-227.
[4] Extr. Ard. and Extr. Barat. = Capitula extraordinaria Iacobi de Ardizone; Capitula extraordinaria Baraterii: K. Lehmann, Langobardische Lehnrecht (Göttingen 1896): 186-98 and 199-200.
[5] V. Colorni, Le tre leggi perdute di Roncaglia (1158) ritrovate in un manoscritto parigino (Bibl. Nat. Cod. Lat. 4677) (Milano 1967).
Introduction and transcription Copyright © Attilio Stella 2018.
Cite as: Pseudo Revigny ‘Summa feudorum’ Parma Biblioteca Palatina, ms. Parm. 1227 transcr. Attilio Stella, in Civil Law, Common Law, Customary Law Project Publications, St Andrews, 2018 [https://clicme.wp.st-andrews.ac.uk/online-texts/summafeudmsparm1227].
[f. 10ra]
Incipit summa super usibus feudorum composita a domino Iacobo de Ravanino ultramontano
Quoniam de feudis tractaturi sumus prius nosce nos oportet quid sit feudum. Nam ut ait Tulius primo de officiis[Cicero, De officiis, 1.2.7]omnis que a ratione suscipitur de aliqua re institutio debet a diffinicione proficisci ut intelligatur quid sit id de quo disputetur, quod satis servare proposuit Ulpianus de iure et iusticia tractaturus, ut ff. de iust(itia) et iure l. i. [D. 1.1.1], licet auctor huius operis de talibus non curaverit, sed primum de his qui feudum dare possunt disquirere voluerit, ut i. qui feudum dare possunt in prin. [LF 1.1].
§ Feudum vero aliter diffiniendum est secundum quod fuit ab inventione sui et aliter secundum quod usibus curiarum et principum constitutionibus alteratum est. Ab inniciis siquidem sui feudum adheo erat in concedentis domini potestate ut quando vellet posset ipsum aufferre, ut i. qui fe(udum) da(re) pos(sunt) c. i. § Quia vidimus [LF 1.1.1], et in hoc equipparari poteratprecario, ut ff. de precario l. i. [D. 43.26.1]. Natura eius equum erat quem alterius liberalitate tamdiu uti quamdiu liberalitatem conferens intendebat, ut ff. e. l. ii. § i. [D. 43.26.2.2] et l. Cum precario et l. Et habet in prin. [D. 43.26.12, 15]. Unde et hodie quidam est contractus quo quis in amicitiam donat alicui et illud revocat quando vult, ut scripsit Ac(cursius) ff. e. l. i. [glossa adD. 43.26.1]; quod puto intelligendum si hoc expresse agatur, secus vero si tacite, ar. C. de condict(ione) ob causam da(torum) l. Si repetendi [C. 4.6.7]; ff. de condict(ione) causa da(ta) l. iii. § Si quis quasi [D. 12.4.3.6].
§ Secundum igitur sui primordium, diffinietur feudum hoc modo: feudum est quod utendum fruendumve alicui liberalitate eius cui precipue dignitatis offitium antiquave consuetudo permisit conceditur tamdiu quamdiu conferentis liberalitatem voluntas patitur, quo recipiens largienti servire tenetur iuxta conventionem aut curiarium usum. In plerisque enim similis est diffìnicio precarii, cui multum simile fuit feudum, nisi quia illud petentis precibus demum conceditur, hoc autem etiam sine precum interventu concedi potest, ut ff. e. l. i. [D. 43.26.1]Item in feudatarium transit sola possessio naturalis sicut et in precario rogantem, et penes dominum remanet civilis sicut et penes precario concedentem, ut i. de inve(stitura) de re ali(ena) facta c. i. § Rei autem et § f. [LF 2. 8.1 et 8.2]; i. in quibus ca(usis) fe(udum) a(m)mi(ttatur) c. i. § In primis [LF 2.23]; ff. de acquir(enda) poss(essione) l. Naturaliter et l. Possessio in prin. [D. 41.2. 12 et 49]; ff. de precario l. In rebus § i. [D. 43.26.3.1] et l. Et habet § Eum qui [D. 43.26.15.4]. Item et proprietas remanet penes dominum sicut et penes precario rogantemdantem, ut dicto § Rei autem et § f. [LF 2. 8.1 et 8.2]; ff. de precario l. i. [D. 43.26.1]. Et no(tat) Az(o) in summa de acquir(enda) pos(sessione) c. § Sunt autem [Azo, Summa inC. 7.32.12]; sic est in commodato cui multum simile est precarium, ut ff. commo(dati) l. Rei [D. 13.6.8], et in deposito, ut ff. depositi l. Licet § i [D. 16.3.17.1]. Nec i(m)merito difinicioni predicte inseritur ‘cui precipue et c(etera)’ quoniam non passim quibuslibet licitum erat infeudare, sed certis tantum quibus hoc ipsum summa dignitas aut antiqua consuetudo tribuebat, licet hodie tam maiores quam minores et minimi valvassores infeudent, ut i. qui feudum da(re) pos(sunt) in prin. [LF 1.1], i. de natura feu(di) in fi. [LF 1.7.1] Immo ex consuetudine que hodie optinet omnes etiam rustici possunt feudum dare dummodo legittimam habeant bonorum suorum administracionem, ut i. per quos fiat inve(stitura)c. i. § Novi vero [LF 2.3]. Item et verba illa ‘quo recipiens largienti et c(etera)’ necessario apponunturquoniam ex dacione feudi civiliter obligatur vassallus domino ad serviendum, et illud servicium potest esse conventum et sic certum ita quod dominus a vassallo nullum aliud servicium potest exigere nisi conventum per quod certus est vassallus quid debeat domino. Item potest esse debitum ex usu curiarum et sic incertum, cum ad plura ex consuetudine teneatur vassallus domino, et vassallus non potest esse certus quid domino facere debeat nisi dominus requirat quid, et hoc respectu dicitur servicium incertum, ut i. in quibus ca(usis) fe(udum) ammit(tatur) c. i. § Huius autem in fi. [LF 2.23]. Ibi tamen servicium indeterminatum appellat quod debetur ex usu curiarum ut i. de cap(itaneo) qui curiam ven(didit) c. Similiter [LF 2.51.3].
§ Sed consuetudinibus curiarum et variis principum postea latis legibus feudi nativa conditio alterata est, quia cum olim ut premissum est feudum duraret usque ad libitum infeudantis, tamen postea usque ad annum extendi cepit, et in hoc dissimile fuit precario, quia ante annum feudum aufferri non poterat, precarium vero ad annum concessum etiam ante annum ex penitentia concedentis revocabatur, ut i. qui fe(udum) da(re) pos(sunt) c. Quia vidimus §in fi. [LF 1.1.1]; ff. de precario l. Cum precario [D. 43.26.12]. Simile tamen fuit locationi que ad annum fit ex consuetudine [10rb]ut ff. loc(ati) et con(ducti) l. Item queritur § penult. [D. 19.2.13.10]. Et hodie quedam feuda sunt que de sui natura annalia sunt, sicut est feudum gastaldie et guardie et quod pro mercede alicuius rei datur, ut i. de feudo gastal(die) et guar(die) c. i. [LF 1.2], i. de conten(tione) fe(udi) c. i. § ultimo [LF 1.10]. Quoddam tamen invenitur capitulum quo dicitur quod feudum guardie vel gastaldie ablata gastaldia vel guardia iure aufferri potest, ut i. de cap(itulis) extraor(dinariis) c. Quod nomine [Extr. Ard. 22]. Sed intelligo post annum tamen, ut in preall(egato) c(apitulo). Vel dic quod prima capitula intelligantur durante gastaldia vel guardia ut sic diversi casus sint non adversi. Postea vero ad id ventum est ut usque ad vitam fidelis produceretur. Et in hoc simile fuit usufructui, ut Instit. de usuf(ructu) § Finitur [I. 2.4.3]; C. de usufructu l. Habitatio, l. Corruptionem et l. Si patri tuo et l. Si domina [C. 3.33. 11, 16, 3 et 10]; ff. so(luto) ma(trimonio) l. Usufructu [D. 24.3.57]. Et annuo legato, ut ff. de annuis leg(atis) l. Si in singulos et l. In singulos [D. 33.1. 4 et 8]; ff. de ver(borum) o(bligationibus) l. Et ideo § f. et l. Eum qui § Qui ita [D. 45.1. 16.1 et 56.4]. Et beneficio personali quod cum persona finitur, ut ff. de iure immu(nitatis) l. i. § i. et l. Semper § Immunitati [D. 50.6. 1.1 et 5.4]; ff. de censibus l. Etatem § f. [D. 50.15.3.1] et l. Forma § Quamvis [D. 50.15.4.3]. Et societati que et ipsa morte solvitur, ut ff. pro socio l. i. [D. 17.2.1] et l. Adheo in prin. [D. 17.2.59] et l. Actione § Morte[D. 17.2.65.9]. Et hodie quedam feuda sunt que morte vassallorum finiuntur, ut est feudum habitacionis, ut i. de quibusdam aliis c(apitulis) extraor(dinariis) c. Feuda habitationum [Extr. Ard. 36]; ar. C de usuf(ructu) l. Habitacio [C. 3.33.11]; ff. de usu et ha(bitatione) l. Si habitatio [D. 7.8.10]; ff. de cap(ite) di. l. Legatum [D. 4.5.10]; ff. quando dies leg(atorum) cedit l. Si habitatio [D. 36.2.9]. Et feudum soldate, ut i. qui di(catur) mar(chio) dux co(mes) c. Qui a principe, circa finem [LF 2.10]. Item feudum marchie, ducatus, comitatus et similium secundum rectum et racionabilem usum morte accipientium finiebatur, sed hodie usurpatum est ut ad heredes transmittatur, ut i. de fe(udi) ali(enatione) c. i. § f. [LF 1.12(13).1]; i. de feudo du(catus) marchie et co(mitatus) c. i. [LF 1.13(14)]; i. de prohibita ali(enatione) per Fridericum l. Imperialem § Preterea [LF 2.54(55).4]. Item ea que sunt quasi feuda, de quibus i(nfra) no(tatur), vassallorum morte finiuntur, ut i. quibus mo(dis) feudum constitui potest c. Sciendum [LF 1.24(25)].
§ Sed cum hoc iure successorio ad filios non pertineret, sic progressum est ut ad filios perveniret, in quem ex filiis dominus vellet id benefitium confirmare. Et in hoc quasi simile fuit usufructui relicto alicui et eius heredibus, ut C. de usuf(ructu) l. Antiquitas [C. 3.33.14], qui ad primos heredes tantum transitorius est ut et honor veteranorum ut C. de poenis <l.> Honor [C. 9.47.5]. Quod dico respectu consuetudinis que optinet in partibus nostris primogenitus enim succedit et dominus primogenitum eligit necessitate consuetudinis suadente. Eo autem iure cum ad quem vellet posset dominus feudum collatione sui facere pervenire non astringitur ad primogenitum, quia ulteriorem si velit potest primogenito preferre. Simile fortassis est reperire C. de secundis nuptiis l. Femine in prin. et l. Generaliter § Negocia et l. In quibus in fi. [C. 5.9. 3, 5.4 et 7].
§ Deinde postea stabilitum fuit ut ad omnes filios equaliter pertineret, quod intelligo nisi ex diversis matrimoniis sint filii, et feudum alicui ex coniugibus collatum sit contemplatione alterius coniugis, quoniam filii eius matrimonii sunt pociores in eo feudo et ad eos solos pertinet feudum et alia bona contemplatione coniugis ipsius quesita, ut i. qui feu(dum) da(re) pos(sunt) § Sed cum hoc iure [LF 1.1.1], et sic est intelligendum meo iudicio i. an viventis vas(salli) fe(udum) c. Mulier [LF 2.26.10], licet aliter intelligentibus illud capitulum videatur omni bono contradicere et summam iniquitatem continere et ideo abrogandum fore, et pro hac nostra sententia aperte facit i. de quibusdam aliis c(apitulis) extraord(inariis) c. Mulier [Extr. Ard. 32]. ‘Actor tamen operis’: reprehensione non caret qui in capitulo posuit questionem esse inter filios primi et secundi matrimonii, et causam questionis non subiecit. Dictum enim capitulum secundum intellectum nostrum est consonum rationi et pro hoc est C. de secundis nuptiis l. Femine et l. Cum aliis [C. 5.9. 3 et 4]. Et nisi sit filius natus ex matrimonio morganatico, ut i. an viventis vas(salli) fe(udum) c. Filii [LF 2.26.16], i. de consue(tudine) regni c. Quidam habens [LF 2.29]. Et nisi sit filius clericus, monacus vel conversus, ut i. de eo qui arma bel(lica) depo(suit) c. Miles [LF 2.21], i. de feu(do) femineo c. i. § Ex hoc et illud [LF 2.30], i. an viventis vas(salli) c. Si clericus [LF 2.26.6], et i. an mutus, surdus, vel aliter imperfectus c. i. [LF 2.36] Sed nunquid hoc sit intelligendum de omni clerico queri posset, et quidem puto hoc intelligi de his tantum qui sunt in sacris ordinibus constituti, ar. dicti § Ex hoc et illud [LF 2.30], licet quidam intelligant de clerico cuiuslibet gradus, ar. i. Aut. de[10va] s(an)c(ti)s epis(copis) § Alium [Nov. 123.6 = Auth. coll. IX.15.6]. Et nisi sit filius talis qui dominum offenderit et ei non satisfecerit, ut i. de prohibita feudi ali(enatione) per Fridericum l. Imperialem § Insuper si filius [LF 2.54(55).5], i. de natura suc(cessionis) feu(di) c. Quesitum [LF 2.51.2]. Item nisi sit filius naturalis, etiam si postea factus fuerit legittimus, ut i. an viventis vas(salli) fe(udum) c. Naturales[LF 2.26.11], nisi forte hoc ipsum ab imperatore fuerit impetratum, i(dest) ut non solum legittimi efficiantur sed etiam in feudum succedant, ut de facto sepius fieri vidimus, cum enim in aliis rebus paternis et soli et cum aliis fratribus pariter vocentur, ut C. de nat(uralibus) lib(eris) l. Communium in fi. et l. Cum quis[C. 5.27.9, 10]. In feudis autem obstet eis consuetudo, principis concessio specialis tollit consuetudinem ut et ius scriptum: C. de sacrosanctis ec(clesiis) [C. 1.2] aut(em) cassat C. ne fideiussores vel man(datores) do(tium) dentur l. i. [C. 5.20.1], C. de usuris <l.>Eos qui [C. 4.32.26], i. de privil(egiis) ec(clesiarum) l. i. § Navigia et § Omnes peregrini,ff. de usuris l. i. [D. 21.1.1], ff. ad legem Ro(dia) de iactu l. Deprecatio [D. 14.2.9]. Nulla siquidem consuetudo superponitur legi, ut i. Lom(barda) qualiter iudi(ces) iu(dicare) de(beant)l. Placuit [Lomb. 2.41.6]. Legis autem habet vigorem quodcumque principi placuit, ut ff. de constit(utionibus) pri(ncipum) l. i. in prin. et § Quodcumque igitur [D. 1.4. 1pr. et 1.1]. Item nisi sit filius adoptivus, ut i. an viventis vassalli c. Adoptivus [LF 2.26.9], licet enim filius adoptivus aliquando legittimus successor intelligatur, ut C. de adopt(ionibus) l. penult. et ult. [C. 8.47(48). 10 et 11] Hic tamen, hoc est in feudis, non reputatur legittimus successor. Itaque hic in numero filiorum non reputantur, sic ff. de le(gatis) ii. l. Si ita quis [D. 31.51], nisi et hoc ipsum speciali principis beneficio consequatur, ut supra prox(ime) dictum est de naturali, quod maxime in arrogato exaudio. Item nisi sit filius qui patris hereditatem ad se pertinere nolit: nam ad hunc non pertinet feudum, ut i. an agnatus vel filius defuncti possit feudum retinere re(pudiata) hereditate c. i. § Ubi vero [LF 2.45]. Item nisi sit filia, que non succedit, ut i. qui feudum da(re) pos(sunt) § Hoc autem notandum [LF 1.1.2], i. de gra(dibus) suc(cedendi) in feudumc. i. § Ad filias, nisi ex pacto vel nisi sit femineum feudum, ut i. de natura suc(cessionis) feu(di) in prin. [LF 2.50], i. de suc(cessione) feudi c. I § Filia vero [LF 1.8], i. an maritus suc(cedit) uxori in beneficio c. Si femina [LF 1.14(15)]; vel nisi dominus ei conferre voluerit propter servicium et amorem patris, ut i. quemad(modum) feu(dum) ad filiam pertineat c. unico [LF 2.23], quod notabile est. Item nisi feudum tale sit ut pro eo nullum debeatur servicium, vel nisi datum sit ad certum servicium et illud servitium iuxta feudi condicionem non minus decenter prestare possit femina quam masculus, quoniam tunc in feudum una etiam cum masculo succedit, ut i. de quibusdam aliis capitulis extaor(dinariis) c. Si cui militi [Extr. Ard., 33], secundum quod de hiis annuente Domino plenius et uberius tractemus in summai(nfra) de successione feudi.
§ Lege vero Corradi postea promulgata ad nepotes ex filio successio feudi extensa est, et ad fratrem, s(cilicet) ut frater fratri sine herede legittimo succedenti in feudo paterno succederet. Secus enim est in novo feudo quod i(n)nicium sumpsit a fratribus, nisi nominatim in investitura id cautum fuerit, ut i. qui feu(dum) da(re) pos(sunt) l.c. i. § Cum vero et § Sin autem unus ex fratribus [LF 1.1.1]. Vel nisi de communibus bonis fuerit emptum vel aliter acquisitum sciente domino: si enim ignorante domino, hoc ad fratrem nec ex acquisitione a principio, nec ex successione ex post facto pertinebit; vel nisi simul steterint; vel nisi in hoste regis simul acquisierint, ut i. de beneficio fratris c. i. [LF 1.19(20)], i. de duobus fratribus de novo beneficio inve(stitis) c. i. et c. ii. [LF 2.12], et i. de feu(do) mar(chie) du(catus) et co(mitatus) c. Si duo [LF 1.13(14).2] et c. Si capitanei [LF 1.13(14).1]. Quam legem Corradi invenietis i. de prohibita fe(udi) ali(enatione) per Loth(arium) l. Conradus [LF 2.52]et etiam in Lomb(arda) de benefitiis et terrarum tribu(tariis) l. In nomine [Lomb. 3.8.4], et i. de feu(dis) et ben(eficiis) l. In nomine. Illud idem quasi statutum fuit per Lotharium ut i. apud quem vel quos ca(usa) feu(di) agi(tari) de(bet) l. Si quis miles mortuus [LF 1.18(19).1].
§ Deinde usque ad fratres patrueles natos scilicet ex duobus fratribus qui sibi quarto gradu sunt, ut ff. [sedInst.] de grad(ibus) co(gnationis) l. i. § Quarto [I. 3.6.4], producta est successio feudi, ut i. qui feudum da(re) pos(sunt) § Hoc quoque sciendum [LF 1.1.3], i. de suc(cessione) feudi c. i. in prin. et § I [LF 1.8]. Consuetudine vero usque ad septimum gradum extenditur, hodie vero novo iure usque in infinitum, ut dictis capitulis et §. Et ideo hodie diffinitio quem diximus non est bona.
Quid sit beneficium
§ Diffinietur ergo hodie feudum sic: feudum est quedam benivola actio tribuens gaudium capientibus capiensque tribuendo in id quod quis facit sponte prona et sua sponte peracta, ut i. in quibus ca(usis) fe(udum) a(m)mi(ttatur) c. i. § In primis [LF 2.23]. Sed certe illa est diffinicio beneficii quod est genus ad feudum et sunt verba Senece sumpta ex libro de beneficiis [Seneca, De beneficiis, 1.6]
Quid sit feudum
§ Est ergo feudum secundum quod diffinivit Obertus de Orto illud beneficium quod ex benivolencia ita traditur alicui ut proprietate quidem rei immobilis beneficiarie penes dantem remanente, usufructus [10vb] eius rei ad accipientem transeat, ut ad eum heredesque suos masculos et feminas, si de eis nominatim dictum fuerit, trin perpetuum pertineat ut ipse heredesque sui fideliter domino serviant, sive servicium nominatim dictum fuerit quale esse debeat sive indeterminate promissum, ut i. in quibus ca(usis) fe(udum) am(ittatur) c. i. § Huius autem [LF 2.23]. Contra hanc diffinicionem opponitur de vassallo infeudante apud quem non remanet proprietas et tamen usufructus rei infeudate transit in accipientem ab eo in feudum, cui obiectioni potest responderi: ‘dantem’ ea diffinitione intelligendum esse qui primus feudum concessit, ut sic ad primordium tituli posterior quilibet formetur eventus, ut C. de impo(nenda) lucra(tivis) de(scriptione)l. i. § Res vero [C. 10.36.1.5].
Nova diffinicio feudi
§ Ut tamen hec cesset oppositio aliter diffinicionem feudi trademus, in eius diffinicione subicientes hoc predicabile ius. Et quidem dicimus feudum esse ius utendi fruendi re immobili aliena ex dantis directo vel utiliter domini cui iure moribusve sit concessum liberalitate quesitum ad se descendentesque suos, mares et feminas, si de eis nominatim actum fuerit aut mores et iura permiserint, transitorium mutue dillectionis et serviciorum vicissitudinis nexum inducens. Siquidem in diffinicionibus quasi omnibus que a iure tradantur est reperire quod subiciatur hoc predicabile ius, ut Instit. de act(ionibus) in prin. [I. 4.6]; ff. de act(ionibus) et o(bligationibus) l. Nichil [D. 44.7.51]; Instit. de oblig(ationibus)in prin. [I. 3.13]; ff. de usuf(ructu) l. i. [D. 7.1.1]; ff. de acquir(enda) pos(sessione)l. Peregre [D. 41.2.44]; ff. de capt(ivis) et postli(minio) re(demptis) l. Postliminii ius et l. Postliminium [D. 49.15. 5 et 19]. Contra hoc tamen, scilicet quod non debeat subici hoc predicabile ius, videtur notasse dominus Acursius Instit. de usuf(ructu)in prin. [glossa adI. 2.4], sed ipse aliter summit nomen iuris quia ibi nomen iuris ponitur pro servitute. Ex quo patet quod diffinicio presens intelligitur de usufructu causali quem quis habet causa dominii, qui non est servitus, qui usufructus vere est pars dominii. Vassallus enim utiliter efficitur dominus rei feudalis, ut i. deinvestiturade re aliena facta c. i. § Rei [LF 2.8.1]. Usumfructum enim hic intelligo utile dominium respectu directi dominii, quod similiter exaudio in precedenti testuali diffinitione. In diffinicione enim recte inseritur ‘re immobili’, quia in mobilibus proprie non potest consistere feudum, ut i. de cognitione feudi c. Sciendum [LF 2.1.1], quod plenius i(nfra) no(tatur) in speciali rubrica ‘in quibus rebus consistat feudum’, verbum ‘Insuper’.‘Aliena’non immerito subicitur cum eius rei alter sit directo dominus, ut predixi, ad quod est ff. de relig(iosis) l. ii. § Locum [D. 11.7.2.8]. ‘Ex dantis directo domini et c(etera)’apponitur non sine causa per id quod legitur i. de inve(stitura) de re ali(ena) facta in prin. [LF 2.8], i. in quibus ca(usis) fe(udum) a(m)mi(ttatur) c. i. § Huius autem [LF 2.23], ar. ff. de donationibusl. In edibus§ f. [D. 39.5.9.3], secundum unum intellectum: qui enim non habet directum dominium in se alicuius rei utile eius rei dominiun in alium transferre non potest. ‘Vel utiliter domini’hoc inseritur propter vassallum qui potest infeudare, ut i. de prohibita fe(udi) ali(enatione) per Fridericum l. Imperialem § Illud quoque [LF 2.54(55).6], i. an viventis vas(salli) c. Beneficium [LF 2.26.22]. Et fortassis propter superficiarium quem puto posse edes superficiarias infeudare, ar. ff. de superficiebus l. i. § Si soli [D. 43.18.1.5]. ‘Cui iure moribusve’ et c(etera): hoc immo quia non omnis qui est utiliter dominus potest infeudare, quia non emphiteota nisi de consensu domini id faciat, vel secundum quod traditur C. de iure emphiteotico l. ult. [C. 4.66.3]. Item quia non omnis directo vel utiliter dominus infeudat, sed is demum qui legittimam bonorum suorum habet administrationem, ut i. per quos fiat inve(stitura) et per quos re(cipiatur)c. i. § Novi vero [LF 2.3] et per id quod no(tatur) s(upra) e(adem) summa § ii., ver(ba) ‘Nec immerito’.‘Liberalitate quesitum’: feudum namque liberalitate, honore et amore domini, non pecunia, querendum est, ut i. de feu(do) da(to) sub pacto legis commissoriec. i., .i. respo(nso) [LF 1.26(27)], quod plene discussum invenies in summai(nfra) quibus modis feudum acquiritur § Sed an possit. ‘Ad se descendentesque suos mares’: ut i. qui feu(dum) da(re) pos(sunt) § Hoc autem notandum [LF 1.1.2], i. de gra(dibus) suc(cedendi) in feudum c. i. [LF 2.11], i. de suc(cessione) feu(di) c. i. in prin., et § i. et § Filia [LF 1. 8 pr.et 8.1], i. de natura suc(cessionis) fe(udi) c. i. in prin. [LF 2.50], i. de eo qui sibi et her(edibus) c. unico [LF 2.17]. ‘Et feminas si de eis nominatim actum fuerit’: succedit enim femina ex pacto, interdum deficiente masculo demum, ut dicto c. unico, de eo qui sibi et heredibus [LF 2.17], i. episcopum vel aba(tem) c. i. § Quin etiam[LF 1.6.2], i. de succ(essione) feu(di) c. i. § Filia vero [LF 1.8.1], i. de gra(dibus) suc(cedendi) in fe(udum) c. i. § Ad filias [LF 2.11]. Interdum concurrit cum masculo, puta si tenor investiture sit talis ut succedant femine sicut masculi, ut i. de quibusdam aliis c(apitulis) extraor(dinariis) c. Si cui militi § Item si quis eo tenore [Extr. Ard. 33 et 34]. ‘Aut mores et iura permiserint’: cum non est actum nominatim ut femine succedant, vocantur enim etiam pariter cum masculo si feudum tale sit ut pro eo nullum servitium prestetur, vel si ad certum servicium datum sit et illud servicium non minus decenter prestare potest femina quam masculus, ut dicto c. Si cui militi in prin [Extr. Ard. 33]. Item si feudum coniugibus collatum sit, [11ra] si enim ex eo matrimonio supersit filia ex predefuncta vero uxore masculus, pariter succedunt masculus et femina. Si vero sola supersit filia ex eo matrimonio, nullus autem masculus ex alio matrimonio, dimidiam vendicat filia, dimidiam vero percipit dominus aut heres eius, ut i. de cap(itulis) extraor(dinariis) c. Iugales [Extr. Ard. 35], ut hec et alia plenius tradentur in summai(nfra) de successione feudi, similianotata sunt s(upra) e(adem) summa § Deinde, ver(ba) ‘Item nisi sit femina’. ‘Mutue dillectionis et serviciorum vicissitudinis nexum inducens’: hoc non immerito dictum est, nam ut vassallus tenetur domino sic versa vice dominus tenetur vassallo, ut i. de forma fide(litatis) c. De forma, ad finem [LF 2.6], i. qualiter dominus a proprietate priveturc. Ex facto [LF 2.47], i. si de feu(do) vas(sallo) fu(erit) inter(pellatus) c. Domino committente [LF 2.26.24]; simile est reperire in patronis et eorum libertis, ut ff. de alendis li(beris) l. Alimenta [D. 25.3.6], ff. de iure pa(tronatus) l. Divus Claudius [D. 37.14.5]; et ff. De bonis li(bertorum) l. Si patronus [D. 38.2.2].
Nova diffinicio feudi
§ Vel, ut ait Gaufredus, feudum est rei concessio propter homagium facta, ut Extra de symonia c. Ex diligenti [X. 5.3.17]: hec diffinitio defectiva est in plurimis ut ex predictis satis liquet.
Nova diffinicio feudi
§ Raufredus autem dicit quod feudum est donatio sub modo usu curiarum aut pactis contrahencium luci dato, manente penes dominum proprietate atque civili possessione, naturalem quippe solam possessionem dominushabet vassallus, dominus vero civilem, ut s(upra) notatum est. Sed secundum hoc quid erit de vassallo infeudante aut superficiario vel emphiteota in casu concesso cum isti solam habeant naturalem: quam possessionem transferent in secundum? Que penes eos possessio remanebit? Respondeo: suam naturalem transferent, sicque nulla remanebit apud eos possessio, ut scripsit dominus Ac(cursius) C. uti possi(detis)l. una[glossa in C. 8.6.1], C. de iure emphit(eotico)l. ult. [glossa inC. 4.66.3]. Immo et suum utile dominium transferunt in secundum, ut notat dominus Ac(cursius) in preall(egata) l. ult. Quod an sit et qualiter intelligatur uberrime notatum invenies in summai(nfra)qui feudum dare pos(sint) § Sed et vassalluset i. quibus mo(dis) fe(udum) a(m)mit(tatur) § Revocatur autem et § Sed ubi vassallus vassalli. Recte autem et cum ministerio apposuit verba illa ‘usu curiarum aut pactis contrahencium luci dato’: quoniam si simpliciter feudum concedatur modus intelligetur et ipsa feudi conditio et natura secundum consuetudines curiarum, que quales fuerint et hodie sint supra diximus et adhuc suis locis infra dicemus. Sin autem pacta aliqua apponantur ea quidem servabuntur quoniam contractus ex conventione legem accipiunt, ut ff. de reg(ulis) iuris <l.> Contractus [D. 50.17.23], ff. depositi l. i. § Si convenit [D. 16.3.1.6]. Nam pacta possunt feudis apponi naturam feudi eiusque conditionem mutancia, ut i. quid sit inve(stitura) c. i. § Preterea [LF 2.2.2], i. de feudo non habente propriam feudi naturam c. i. [LF 2.48], i. de natura suc(cessionis) fe(udi) c. i. [LF 2.50], i. an viventis vas(salli) c. Feudum [LF 2.26.25], i. de quibusdam aliis c(apitulis) extraor(dinariis) c. Si cui militi § Item si quis eo tenore [Extr. Ard. 33 et 34]. Nimirum ex pactis contrahencium alterantur nature contractuum, ut ff. depositil. Lucius§ i. et l. De die§ i. et l. Publia § Lucius [D. 16.3. 24, 25.1 et 26.1], et maxime si per aliquod pactorum videatur feudum reduci ad id quo olim iure aut curiarum usu aliquo fuerat, id servabitur: ar. ff. de pactis l. Si unus § Pactus, ver(so) ‘Quod et in spec(ie)’ [D. 2.14.27.2 in fine]; Extra de censibus c. Cum venerabilis [X. 3.39.21]. Sic ergo secundum Raufredum contractus feudi est contractus nominatus et est de iure scripto; quod dic ut plene notatum invenies i(nfra) e(adem) summa § Qualis vero.
Unde dicatur feudum
§ Feudum autem dicitur a fidelitate vel a fide, ut i. per quos fiat inve(stitura) c. i. § Nulla [LF 2.3.3]. Nam fieri debet domino fidelitas per vassallum, nisi feudum sit acquisitum eo pacto ut pro eo fidelitas non prestetur. Dantur enim plerumque feuda ut pro eis ulla fidelitas non fiat et tamen feuda sunt, unde et qui ea recipiunt vassalli sunt, ut dicto § Nulla [LF 2.3.3] et i. que fuit prima causa bene(ficii) ammit(tendi) c. Est et alia [LF 2.24.1], et i. qualiter dominus a proprietate privetur c. Ex facto [LF 2.47]. Quod autem feudum sit, tale probatio incumbit vassallo: semper enim presumendum est feudum esse secundum propriam naturam nisi eius alteratio probetur, ut i. quid sit investi(tura) c. i. § f. [LF 2.2.3]. Fidem autem intelligo secundum quod accipit eam Tulius primo de officiis [Cicero, De officiis, 1.7.23] ubi dicit quod fides est conventorum dictorumque constantia et veritas, ex eoque fidem dictam arbitratur quod fiat id quod dictum conventumque est, ut sic a ‘fio, fis’ non a ‘fido, fidis’ dicatur fides. De qua fides est in multis locis iuris civilis reperire que diligens lector inquirat. Sed et quare non a ‘fido, fidis’ hec fides dici valeat non adverto. Merito autem a fide dictum est feudum, nam cum amore domini acquiratur feudum, ut i. de feu(do) da(to) sub pacto le(gis) com(missorie) c. i., i. re(spons)o [LF 1.26(27)] et ut quis danti amicicior fiat, ff. de condict(ione)causa da(ta) l. iii. § Si quis quasi [D. 12.4.3.6]; C. de condict(ione) ob causam l. Si repetendi [C. 4.6.7]. In amicitia requiritur stabilitas et constancia, cuius stabilitatis et constancie firmamentum est fides: nam nichil stabile est quod infidum est, ut ait Tullius de amicitia [Cicero, De amicitia, 18.65], unde et lex dicit grave esse fidem fallere, ut ff. de consti(tuta) pec(unia) l. i., i. re(spons)o [D. 13.5.1], et incivile, idest incuriale, idest contra curiarum usus, in quibus est et esse [11rb] debet civilitas, ut ff. depositi l. i. § Merito [D. 16.3.1.2], sic ergo feudum dictum est a firmamento amicitie quod est fides.
§ Et ut vocabulo alludatur fortasse dictum est feudum quasi fides duum, domini scilicet et vassalli, ad quod est feudi diffinitio quam supra retulimus et quod proxime supra notavimus.
Qualis sit contractus feudi et quo iure inventus
§ Qualis vero sit contracus iste et quo iure inventus videndum est. Et super hoc quidam dicunt contractum esse innominatum ‘do ut facias’, unde quod fieri debuit non impleto civilis actio prescriptis verbis ad interesse competit, ut ff. de prescriptis verbis l. Naturalis § At cum do [D. 19.5.5.2]. Per eam namque civilem actionem agetur ut fiat quod convenit vel interesse prestetur, ut C. de rerum permutacione l. Rebus [C. 4.64.6]; C. de pactis l. Legem [C. 2.3.10]; C. de pactis conventis l. i. [C. 5.14.1]. Vel condictione ob causam datum revocabitur, ut ff. de condict(ione) inde(biti) l. Damus [D. 12.6.52]; vel si dantem peniteat, ut ff. de condict(ione) causa da(ta) l. Si pecuniam [D. 12.4.5]. Et pro hiis facit quia condictio ob causam videtur locum habere ad feudum revocandum, ut i. de feudo sine culpa non a(m)mi(ttendo) c. i. [LF 1.20(21)]; ar. C. de condict(ione) ob causam l. Si ut proponis [C. 4.6.2]; C. de rerum permu(tatione) l. penult. [C. 4.64.7]; ff. de condict(ione) causa da(ta) l. i. [D. 12.4.1], et quia feudum olim ex penitentia revocabatur, ut i. qui feudum da(re) pos(sunt) c. Quia vidimus [LF 1.1.1], et no(tatur) s(upra) e(adem) summa§ i. et § ii. Alii ut Raufredus dicunt quod est donatio sub modo: hii idem quasi sentiunt quod primi nisi quod illi aiunt contractum esse innominatum, hii autem nominatum, ut C. de donat(ionibus) l. Si quis ar(gentum)§ f. [C. 8.53(54).35.5]; ar. pro eis C. de donat(ionibus) que sub modo l. i. et ii.[C. 8.54(55). 1 et 2]. Secundum istos contractus feudi est de iure scripto et ius Romanum facit mentionem de satellitibus qui forte meo iudicio sunt vassalli, ut C. ad legem Iuliam ma(iestatis) l. Quisquis, in fine [C. 9.8.5.6]. Ego tamen non puto quod contractus feudi sit donatio vera, quasi tamen donatio est quia donationi similima est; et dico quod est contractus per se, participium quoddam habens contractus ‘do ut facias’ de quo supra dictum est, necnon et donationis sub modo, et ita terciumquoddam est propriam naturam conceptionemque et diffinitionem sortitus, simile de contractu emphiteotico traditur C. de iure emphiteoticol. i. [C. 4.66.1], Instit. loc(atione) § Adheo [I. 3.24.3]. Et dico quod hic contractus est nominatus consuetudine inventus sui forma, materia vero sui a iure gencium traxit originem, ar. ff. de precario l. i. et l. Interdictum [D. 43.26. 1 et 14]. Et quod sui forma sit de iure consuetudinario inventus aperte dicit capitulum i. qui testes sint necessarii ad probandam novam inve(stitura) c. primo, ibi: ‘ad sollempnitatem consuetudinis’ et cetera[LF 2.32]; sic est in stipulatione et acceptilatione que sui materia sunt de iure gentium, ut ff. de pactis l. i. § penult. [D. 2.14.1.3], ff. de acceptilat(ione) l. An inutilis § Accepto et § f. [D. 46.4.8. 2 et 4]; ff. de iusticia et iure l. Ex hoc [D. 1.1.5]; sui vero forma sunt de iure civili, ut ff. de acquir(endo) rerum dom(inio) <l.> Ea que [D. 41.1.53]; Instit. de act(ionibus) § De constituta [I. 4.6.9]; ff. de solut(ionibus) l. In hiis § Imperator [D. 46.3.5.2]. Sic est etiam de servitute, que de sui materia est de iure gentium, ut ff. de iusticia et iure l. Manumissiones [D. 1.1.4]; ff. de sta(tu) ho(minum) l. Libertas § i. [D. 1.5.4.1]; ff. de condict(ione) inde(biti) l. Si quod dominus [D. 12.6.64]; de sui vero forma est de iure civili, secundum quod notat Jo(hannes) B(assianus): nam abrepta est dominis de iure civili vite necisque potestas quam in servos habebant de iure gentium, ut ff. de hiis qui sui vel ali(eni) iuris sunt l. i. et ii. [D. 1.6. 1 et 2]; Instit. e(odem) § In potestate [I. 1.8.1]. Cum autem forma det esse rei, ut ff. ad exibendum L. Si quis merces § Si quis rem[D. 10.4.9.2], audacter dico tenendum quod contractus feudalis sit contractus nominatus consuetudine inventus. Capit enim esse suum a consuetudine, siquidem etiam actiones dicuntur invente de iure civili, quia forma eis data est a iure civili, ut ff. de origine iuris l. ii. § Deinde ex his [D. 1.2.2.6].
[2] Qui feuda dare possunt et qui feuda dare prohibentur. Rubrica
Vidimus quid sit feudum et unde dicatur et qualis sit eiusmodi contractus et quo iure inventus. Nunc autem videamus qui feudum dare possint. Feuda quidem dare antiquitus non passim omnibus erat licitum. Sed certis personis demum hoc erat iure concessum. Que autem sint ille videndum est.
§ Sciendum est igitur quod summus pontifex potest et olim poterat infeudare, ut Extra de prescript(ionibuis) c. Ad audientiam [X. 2.26.22]. De rebus intelligo et iuribus ad Romanam ecclesiam pertinentibus, ut ex dicto c(apitulo), et eius suscriptione colligitur evidenter etiam laicis. Siquidem beneficia ecclesiastica personis ecclesiasticis concessa ab ipso papa et Romana ecclesia iure beneficii recognoscuntur. Unde et prelati fidelitatem pro eis iurant summo pontifici, ut Extra de iureiurando c. Ego episcopus [X. 2.24.4]. Que tamen ab imperiali domo in Romanam ecclesiam collata sunt, papa fortassis non potest infeudare, ut i. Aut. de al(ienatione) emphit(eosi) § Ea vero [Nov. 120.7 = Auth. coll. IX.2.7]. Item nec ea que in Romanam ecclesiam pervenerunt ea lege ne alienentur, ut e(odem) t(itulo) § Sanctissimas [Nov. 120.9 = Auth. coll. IX.2.9].
§ Item infeudat imperator, ut i. de pace Constancie § Hoc quod nos et § Consules et § Vassalli nostri et § Vassalli qui pro tempore et § Libellarie;i. de feudo marchie c. i. [LF 1.13(14)], i. per [11va] quos feudi cognitio dirimatur c. i. [LF 1.17(18)]; i. quis dicatur dux c. i. [LF 2.10]; i. de prohibita fe(udi) ali(enatione) per Loth(arium)l. Conradus, aliter incipit ‘In nomine’ et est in Lombarda de beneficiis[Lomb. 3.8.4]; i. de feudis et bene(ficiis) l. Ut iudices in fi. et l. Si vassallus noster et l. Vassalli nostri; ar. C. si liberalitatis imperialis socius l. una [C. 10.14.1]; C. de quadri(ennii) pres(criptione) l. Bene a Çenoneet l. ii. [C. 7.37. 3 et 2]. Imperator enim est qui potest dare, ut i. Aut. de consulibus § Spargere [Nov. 105.2.1 = Auth. coll. IV.3.2.1] et omnis iurisdictio et omnis districtus apud eum est, ut i. que sint regalie l. Omnis iurisdictio, cuius liberalitates culmen decretum est habere precipuum, ut C. de bonis que liberis l. Cum multa [C. 6.61.7].
§ Item infeudat imperatrix ut dicta l. Bene a Çenone [C. 7.37.3], et dicta l. Cum multa [C. 6.61.7]; ar. ff. de iure fisci l. Fiscusin fine [D. 49.14.6]; i. per quos fiat inve(stitura) et per quos reci(piatur) c. i. § Femina [LF 2.3.2].
§ Item infeudat rex ut i. qui fe(udum) da(re) pos(sunt) c. i. [LF 1.1] et c. Quia vidimus § Notandum [LF 1.1.1]; i. de pace tenenda l. Quoniam divina § Quicumque pro excessu in fi. [LF 2.27.5]; i. de capitulis Conradi c. Item si clericus [LF 2.40.3]; i. de pace Const(antie) § Hoc quod nos; i. de feudis et ben(eficiis) <c.> De xenodochiis; Extra de iudiciis c. Novit [X. 2.1.13].
§ Item regina ad quod est quod supra proxime notavimus.
§ Item infeudat archiepiscopus, ut i. qui fe(udum) da(re) pos(sunt) c. i. [LF 1.1]; i. qui suc(cessores) te(neatur) § Si vero [LF 1.3]; i. episcopum vel abatem, in prin. [LF 1.6]; i. de investi(tura) clericorumc. uno et c. Archiepiscopus [LF 2.35]; Extra de feudis c. Ex parte [X. 3.20.2]; Extra de rebus ec(clesie) non ali(enandis) c. Ut super aliqua [X. 3.13.8]; et Extra de iudiciis <c.> Ceterum [X. 2.1.5].
§ Item episcopus, ut i. qui fe(udum) da(re) pos(sunt) c. Si vprimo [LF 1.1]; i. qui suc(cessores) te(neatur) § Si vero [LF 1.3]; i. episcopum vel abatem, in prin. [LF 1.6]; i. de contro(versia) inter vas(sallum) et episcopum c. Ex eo [LF 2.20]; i. de prohibita fe(udi) ali(enatione) per Fride(ricum) l. Imperialem § Firmiter [LF 2.54(55).3]; i. de inve(stitura) clericorum c. unoin fine [LF 2.35]; Extra de feudis c. Insinuatione [X. 3.20.1]; Extra De donac(ionibus) c. Per tuas [X. 3.24.5]; Extra de poenis C. Ad aures [X. 5.37.10]; et Extra de accusat(ionibus) c. Prelatorum [X. 5.1.27].
§ Item abbas, ut i. qui fe(udum) da(re) pos(sunt) c. i. [LF 1.1]; i. qui suc(cessores) te(neatur) § Si vero [LF 1.3]; i. episcopum vel abatem, in prin. [LF 1.6]; Extra de rebus ec(clesie) non ali(enandis) c. Ad nostram [X. 3.13.11]; Extra de usuris C. Conquestus[X. 5.19.8].
§ Item abbatissa, ut i. qui fe(udum) da(re) pos(sunt) c. i. [LF 1.1]; i. qui suc(cessores) te(neatur) § Si vero [LF 1.3]; i. episcopum vel abatem, in prin. [LF 1.6]; i. per quos fiat inve(stitura) c. i. § Femina [LF 2.3.2]. Item prepositus, i. qui fe(udum) da(re) pos(sunt) in prin. [LF 1.1]; i. episcopum vel abatem, in prin. [LF 1.6]. Hec ita si huiusmodi persone solite sint dare feuda, ut i. episcopum vel abatem c. i. § Idem iuris [LF 1.6.1]. ‘Solite’ dico per antiquatam consuetudinem ut non extet memoria rem aliter processisse, ut i. qui feudum dare possunt c. i. in prin. [LF 1.1], vel forte quia per xxx. annos consueverunt huiusmodi persone infeudare, siquidem consuetudo multum operatur in iurisdictione, ut C. de eman(cipationibus) lib(erorum) l. i. [C. 8.48(49).1], vel si privilegium aut mandatum habeant a sede apostolica infeudandi, ar. Extra de donat(ionibus) c. Per tuas [X. 3.24.5]. Que forte vera sunt secundum antiqua iura, idest secundum iura que erant ante constitutionem Urbani. Post illam enim constitutionem res ecclesie ab aliquo prelato in feudum dari non possunt, licet antea date vigorem optineant, ut i. episcopum vel abatem c. Item si episcopus [LF 1.6], quod est intelligendum in his rebus que prelatus tempore sui introitus invenerit; ceterum si quod feudum apertum fuerit illud dare poterit, ut ibidem; et i. de inve(stitura) clericorum c. Clericoin fi. [LF 2.35]; aut si feudum conferat de apertura, ut i. qui suc(cessores) te(neatur) § Si vero [LF 1.3]. Vel potest dici quod prelatus etiam post constitutionem Urbani possit regalia infeudare, it sic intelligatur quod dicitur i. qui feudum da(re) pos(sunt) c. i. [LF 1.1]. ‘In regalibus’: in aliis vero rebus ecclesie optineat decretum Urbani et dictum c. Item si episcopus [LF 1.6], quod forte non inepte dici potest.
§ Item infeudat patriarcha: nam cum archiepiscopum supra dixerim infeudare, archepiscopi appellatione patriarcha continetur, ut C. de sacrosanctis ec(clesiis) l. Iubemus ii. [C. 1.2.14]. Quin immo et ipse summus pontifex interdum episcopus, aliquando archiepiscopus, aliquando patriarcha appellatur, ut C. de summa Trinitate et fide ca(tholica),in subscriptione illius epistule ‘inter claras’ [C. 1.1.8.7] et in subscriptione illius epistule ‘reddentes’ que incipit ‘Victor’et c(etera) [C. 1.1.8.39].Sic et episcopi appellatione archiepiscopus continetur, ut C. de episcopis et clericisl. Cum clericis [C. 1.3.25]. Predicta tamen nomina disiunctim ponuntur c. i. Aut. de s(an)c(t)is episcopis § Si quis autem sanctissimorumcum duobus § sequentibus [Nov. 123.22-24 = Auth. coll. IX.15.22-24]. Sed que in episcopo et aliis prelatis dicta sunt et in hoc dicta intelligo. Item infeudant marchio, dux, comes, ut i. qui feudum dare possuntc. primo [LF 1.1]; i. quis dicatur dux c. i. [LF 2.10]; Extra de hereticis c. Excommunicamus § Si vero dominus [X. 5.7.13.3]; Extra de penis c. ult. [X. 5.27.13]; in decret. xv. q. vi. c. Iuratos [Decr. Grat. C. 15 q. 6 c. 5]; i. de cap(itulis) extraor(dinariis) § Beneficia [Extr. Ard. 17] ubi etiam est expressum patriarcham posse infeudare, de quo supra proxime scripsimus. Item qui ab istis feuda accipiunt infeudant licet olim aliud esset in minoribus et minimis valvassoribus quam in maioribus, ut i. qui fe(udum) da(re) possunt c. i. et c. Quia vidimus § Notandumet § f. [LF 1.1]; et i. de natura fe(udi)in fi. [LF 1.7]; i. de feudo marchiec. ii. [LF 1.13(14).2]; i. an maritus suc(cedat) uxori in ben(eficio) c. i. in fine et c. ii. [LF 1.14(15)]; i. qui dicatur dux c. i. [LF 2.10]; et i. de duobus fratribus a capitaneo de novo bene(ficio) inve(stitis) c. i. [LF 2.12].
§ Hodie autem modernorum consuetudine optinet ut omnes rustici etiam possint infeudare dummodo legittimam habeant bonorum administrationem, ut i. per quos fiat inve(stitura) et per quos re(cipiatur) c. i. § Novi vero [LF 2.3]. Unde maior demum et sane mentis infeudat: maiorem intelligo annis xxv., ar. ff. de min(oribus) l. i. [D. 4.4.1], vel xiiii., dummodo iuret super contractu infeudationis ut i. de pace iur(amento) firm(anda) l. i. § Item sancimus [11vb] sacramenta puberum [LF 2.53.10]. Quod intellige in novo feudo, de veteri enim non est dubium: nam eius investitura a quocumque fieri potest, etiam a minore, cum per eam non tribuatur vassallo ius in re si non habet. Nam intelligitur fieri si quod ius habet investitus et in eo quod habet, unde etiam a minore fieri potest cum eius damnum seu lesio ex ea non timeatur, ut i. per quos fiat inve(stitura) c. i. in prin. [LF 2.3]. Sane mentis ideo dixi quoniam furiosus non infeudat, ut ff. de donat(ionibus) l. Modestinus in fi. [D. 39.5.23]. Huic enim non competit bonorum suorum administratio sicut nec prodigo cui bonis interdictum est, ut ff. de ver(borum) o(bligacionibus) l. Is cui [D. 45.1.6]; ff. de tu(toribus) et cur(atoribus) da(tis) ab his l. Hiis qui [D. 16.5.12]; ff. de cur(atoribus) fu(rioso) l. Iul(ianus) [D. 27.10.10]; ff. de contrahen(da) empt(ione) l. Si sciens [D. 18.1.26]; ff. de usuc(apionibus) l. Si ab eo [D. 41.3.12].
§ Est etiam necesse quod sit liber homo, nam servus non infeudat, ut i. Lomb. de prohibita ali(enatione) mi(norum) l. Si infans in fi. [Lomb. 2.29.2], etiam si liberam habeat peculii administrationem, ut ff. de pactis l. Contra iuris § Si filius [D. 2.14.28.2]; ar. ff. de novat(ionibus) l. ult. [D. 46.2.34]. Cui enim permissa est administratio non intelligitur permissa donatio: ff. de trans(actionibus) l. Cum hii § Si pretor [D. 2.15.8.17]; ff. quod vi aut clam l. Prohibere § Non tantum [D. 43.24.3.3]; ar. ff. de iure iur(ando) l. Multo magis [D. 12.2.4]; C. quod cum eo l. Si liberam [C. 4.26.10]. Nisi forte ex hoc melior fiat conditio domini: ar. ff. de ver(borum) ob(ligationibus) l. Servus vetante [D. 45.1.62]; ff. de acquir(endo) rer(um) do(minio) l. Etiam invitis [D. 41.1.32].Contra tamen in hoc sentio, ar. ff. de donat(ionibus) l. Hoc iure § Non potest [D. 39.5.19.2]; ff. de reg(ulis) iuris l. Invito [D. 50.17.59]; et ibi no(ta) ar. i. de duobus fratribus de novo beneneficio inve(stitis) c. ii. in fi. [LF 2.18]; ar. C. de iure deli(berandi) l. Nec emere [C. 6.30.16]. Dominus enim peius tractari non potest per servum quam si eius facto illum in vassallum habere cogatur quem ipse non vult, ar. i. Lomb. Qualiter mundualdus a(m)mi(ttat) mundium l. ult. in fi. [Lomb. 2.11.4]. Nam nec conditio mea dicitur fieri melior cum tale melius mihi displiceat: ar. Instit. de act(ionibus) § Huic autem [I. 4.6.33d].
§ Item ut sit paterfamilias: nam filiusfamilias non infeudat nisi de castrensi vel quasi castrensi, vel nisi pater ei et hoc concesserit vel concessisse videatur ratione dignitatis filii, puta quia senator sit vel consul vel in alia eminenti dignitate constitutus; vel nisi iusta ratione motus infeudet, quod intelligo etiam si liberam habeat peculii administracionem et cuiuscumque discretionis sit, ut ff. De donat(ionibus) l. Filius [D. 39.5.7]. Simile notat dominus Az(o) in summa c(odicis) de donat(ionibus) § Item donat [Azo, Summa in C. 8.53(54)]; ar. ad hoc ff. ad Mac(edonianum) l. Si filius [D. 14.6.16]; ff. de pactis l. Contra iuris § Si filius [D. 2.14.28.2]; ff. que in fraudem cre(ditorum) l. Si pater [D. 42.8.12]; C. de rebus cre(ditis) l. Nec filius [C. 4.1.7]; ff. ad municip(alem) l. Lucius § penult. [D. 50.1.21.6]; ff. quibus mo(dis) pi(gnus) vel ypo(theca) sol(vitur) l. Sicut § An pacisci [D. 20.6.8.5]; ff. que res pi(gnori) ob(ligari) pos(sunt) l. i. § i. [D. 20.3.1.1], et adde quod no(tatur) s(upra) prox(ime) § EtiamEst etiam.
§ Item ut sit orthodoxus. Hereticus siquidem nequit infeudare, ut C. de hereticis l. Manicheos [C. 1.5.4], nisi forte conferat in filium orthodoxum, ut e(adem) l(ege) circa finem et l. Cognovimus [C. 1.5.19]. Sed hoc non bene audeo dicere: in crimine enim lese maiestatis qui hoc sceleratissimum consilium accepit exinde quodammodo sua mente punitus est et exinde non alienat neque infeudat, ut C. ad l(egem) Iul(iam) ma(iestatis) l. ult. [C. 9.8.6]. Et si in filium feudum contulerit nullius momenti est infeudatio, ut e(odem) t(itulo) l. Quisquis § Emancipationes [C. 9.8.5.4]. Quanto magis ergo et idem in heretico et eius filiis optinendum esse censebimus cum longe gravius sit eternam quam temporalem offendere maiestatem, ut Extra de hereticis c. Vergentisin fi.[X. 5.7.10]; i. de privilegiis ec(clesiarum) l. i. § Gazaros.Dico igitur quod hereticus non potest infeudare: pro hoc ff. de donat(ionibus) l. Donationes § f. [D. 39.5.31.4], et i. de privilegiis ec(lesiarum) l. Inconsuptilem § Contra tales.
§ Ubi autem quis aliud crimen publicum capitale committit, ante sententiam potest infeudare, postea vero minime, ut ff. de donat(ionibus) l. Post contractum [D. 39.5.15] nisi in fraudem fiat infeudatio metu forte confiscationis, ar. ff. de donat(ionibus) causa mor(tis) l. Si aliquis in fi. [D. 39.6.7]; ff. de bo(nis)damp(natorum) l. f. § Ex bonis [D. 48.20.7.2]; C. de distract(ione) pig(norum) l. Et qui sub ymagine [C. 8.27(28).10]; ff. quibus mo(dis) pi(gnus) vel ypo(theca) sol(vitur) l. Sicut § Super vacuum [D. 20.6.8.7]. Fraus autem dignoscitur ex tempore, ut ff. de penis l.Si forte [D. 48.19.6]; C. ad legem Corneliam de falsis l. ii. [C. 9.22.2]; ff. mandati l. Si mandavero in fi. [D. 17.1.17], maxime si iam mota controversia de crimine infeudaverit, ar. ff. ad legem Falcidiaml. Dolo [D. 35.2.41]; ff. de pet(itione) her(editatis)l. Quod si possessor [D. 5.3.17]. Item si omnia bona sua infeudet, ar. ff. que in fraudem cre(ditoris) l. Omnes § Lucius [D. 48.8.17.1]. Et si vis plene scire quot modis et quibus dolus cuiuspiam presumatur, dic plene ut no(tat) Py(llius) primo libro de presumptionibus, in capitulo de dolo et fraude, quod incipit ‘Copiosissime’ et c(etera) [Pillius, Libellus disputatorius].
§ Ut autem que prolixe dicta sunt a ‘§ Hodie autem’ hucusque compendiose habeantur, dices quod quilibet prescripte etatis habens bonorum suorum administrationem cui lege seu constitutione aut decreto iudicis rerum alienatio interdicta non est, is infeudare potest, unde et heredes, dum de adheunda hereditate deliberant, non infeudant, ff. de iure deli(berandi) l. Ait pretor [D. 28.8.7]; ff. de contrahen(da) empt(ione) l. Si sciens [D. 18.1.26]; nec socius provocatus ad divisionem, C. communi di(vidundo) l. i. [C. 3.37.1]. Nec leprosus: ar. i. Lom. de ultimis volun(tatis) l. i. [Lomb. 2.18.1]. Nec mulier sine voluntate mundualdi: ar. i. Lom. qualiter muli(eribus) ali(enare) per(missum) sitl. i. [Lomb. 2.10.1] et hiis similes. Et forte nec excommunicatus cum excommunicatio sit eterna [16ra] mors, <in Decretis> xi. q. iii. c. Nemo [Decr. Grat. C. 11 q. 3 c. 41] et sic excommunicatus videtur damnatus de crimine capitali, quem diximus infeudare non posse: ar. ff. de donat(ionibus) l. Post contractum [D. 39.5.15]. Et quia cum excommunicato participare non possumus, <in Decretis> xi. q. iii. c. Cum excommunicato et c. Excommunicatos et c. Qui communicaverit [Decr. Grat. C. 11 q. 3 c. 18, 17, 19], ergo eius infeudatio non procedit cum sine participatione fieri non possit. Item quia excommunicatus nequit agere, Extra de except(ionibus) c. Cum inter et c. Cum except. [X. 2.25. 5 et 12], ergo nec alienare et sic nec infeudare. Paria enim sunt quem prohiberi agere et alienare, ut ff. de iure deli(berandi)l. Ait pretor [D. 28.8.7], immo strictius prohibetur alienatio quia quandoque quis potest agere prohibetur tamen alienare, ut ibi. Quin immo superveniente excommunicatione solvitur fidelitas et hominium, i. hic inci(piunt) con(suetudines) regni c. i. [LF 2.28]; <in Decretis> xv. q. vii. c. Nos sanctorum et c. Iuratos [Decr. Grat. C. 15 q. 6 c. 4 et 5], et q. v. c. Alius [Decr. Grat. C. 15 q. 6 c. 3]; Extra De penis c. ultimo [X. 5.27.13].
§ Item infeudant civitates, opida, universitates et corpora cum vicem singularis persone optineant, ar. ff. de fideiussor. <l.> Mortuo [D. 46.1.22], et pro hoc ff. de libertis universitatum l. una [D. 38.3.1]; ff. de in ius voc(ando) l. Sed si hac lege § Qui manumittitur [D. 2.4.10.4]; ff. de questi(onibus) l. i. § Servum municipum [D. 48.18.1.7]; ff. de rerum di(visione) l. In tantum § Universitatis [D. 1.8.6.1] cum similibus.
§ Sed et vassallus infeudat, ut i. de prohibita fe(udi) ali(enatione) l. Imperialem § Illud quoque [LF 2.54(55).6]; i. an viventis vassalli c. Beneficium [LF 2.26.22] dummodo sincere et sine fraude id faciat, absque precio, ea lege qua in se habet, suo pari, ut i. qualiter olim poterat fe(udum) ali(enari) c. Necessitate [LF 2.9]; i. de cap(itulis) extraor(dinariis) c. Summo opere [Extr. Ard. 1]; i. de prohi(bita) fe(udi) ali(enatione) per Fridericum l. Imperialem § Callidis [LF 2.54(55).1] et dicto c. Beneficium [LF 2.26.22]; i. de cap(itulis) Conradi c. Similiter et c. Profecto [LF 2. 40.2 (40.1?) et 44.1].
§ Item infeudat superficiarius, ut ff. de superfic(iebus) l. i. § Si soli [D. 43.18.1.5].
§ Item magistratus durante officio puto quod etiam subiectis possit nova concedere feuda, ar. C. de contractibus iudicum l. una [C. 1.53.1], et notare videtur Azo in summa e(odem) t(itulo) in fine [Azo, Summa in C. 1.53.1], glossa tamen ordinaria me terret posita C. si certum pe(tatur) l. Eos qui [glossa ad C. 4.2.3].
[3] Qui feuda possunt accipere et qui non
Persone autem accipientum non distinguuntur cuiuscumque enim conditionis, status et sexus sint, possunt feuda licenter accipere, et maior et minor, et masculus et femina, liber et servus dummodo dans servilem accipientis conditionem non ignoret, paterfamilias et filiusfamilias, i. per quos fiat inve(stitura) et per quos re(cipiatur) c. Novi vero § Personam et § Femina [LF 2.3. 1 et 2]; i. an viventis vas(salli) c. Si minori [LF 2.26.12]; i. de feudo femineo c. Si femina [LF 2.30]; i. an maritus suc(cedat) uxori in ben(eficio) c. Si femina [LF 1.14(15)]; i. de natura suc(cessionis) fe(udi) in prin. [LF 2.50]; i. de cap(itulis) extra(ordinariis) § Quoddam usui [Extr. Ard. 12]; i. de quibusdam aliis c(apitulis) extraor(dinariis) c. Mulier et c. Iugales [Extr. Ard., 32 et 35]; C. de bonis que liberis l. Cum multa [C. 6.61.7]; ar. ff. de peculio l. Quam Tuberonis § Pupillum [D. 15.1.7.3]; ff. de acquir(endo) rerum do(minio) l. Acquiritur § De hiis et l. Per servum § Si unus et l. Quod fructuarius [D. 41.1. 10.3, 37.1 et 49]; ff. de usuf(ructu) l. Sed et si quid donetur [D. 7.1.22]; ar. ff. de bonorum pos(sessionibus) l. Servus [D. 37.1.7]. Nam et non minus servi quam liberi possunt heredes institui, ut ff. de her(edibus) insti(tuendis) l. Non minus [D. 28.5.31].
§ Item infans tutore tamen auctoritate, C. de acquir(enda) pos(sessione) l. Donatarum [C. 7.32.3]; ff. de acquir(enda) pos(sessione) l. Quamvis [D. 41.2.32] vel sine tutoris auctoritate dummodo traditio fiat eius servo, ut e(adem) l(ege) Quamvis in fi., C. de donat(ionibus) l. Si quis in emancipatum [C. 8.53(54).26].
§ Pupillus autem etiam sine tutoris auctoritate per se potest acquirere feudum, ut dicta l. Quamvis § Infans et e(odem) t(itulo) l. i. § Furiosusin fi. [D. 41.2. 32.2 et 1.3]; et ff. de acquir(endo) rerum do(minio) l. Pupillus [D. 41.1.11].
§ Furiosus vero nec curatoris auctoritate potest accipere feudum, ut ff. de reg(ulis) iuris l. In negociis [D. 50.17.5]; ff. de acquir(enda) pos(sessione) l. i. § Furiosus[D. 41.2.1.3]. Cum enim huiusmodi contractus sit nominatus et perficiatur consensu, ar. C. de donat(ionibus) l. Si quis ar(gentum) § f. [C. 8.53(54).35.5], qui non sentit nequid consentire, ut ff. de opt(ione) leg(ata) l. Si tibi § Unius [D. 33.5.8.2]. Immo furiosus loco dissentientis habetur, ut ff. de iure co(dicillorum) l. ii. § Furiosus [D. 29.7.2.3]; ff. de reg(ulis) iuris Ubi non, in fi. [D. 50.17.124.1]; ff. loc(ati) l. Qui ad certum [D. 19.2.14]; et C. ad Trebel(lianum) l. ult. [C. 6.49.8]. Acquisitum tamen retinet nec suo facto potest ammittere, ar. ff. de acquir(enda) pos(sessione) l. Si is qui [D. 41.2.27]; i. an ille qui interfecit fratrem domini sui c. i., ver(ba) ‘quod ita’ [LF 2.37].
§ Item surdus et mutus feuda accipere possunt, ar. ff. de act(ionibus) et o(bligationibus) l. In quibuscumque et l. Obligamur § f. et l. Consensu [D. 44.7. 48, 52 et 2]; ff. de reg(ulis) iuris l. Ubi non [D. 50.17.124]; ff. de verb(orum) o(bligationibus) l. Si stipuler in fi. [D. 45.1.35.2]. Nam et isti infeudant, ut ff. de donat(ionibus) l. Qui id quod § Mutus [D. 39.5.33], nisi hec vitia in eandem personam ab ipsa nativitate concurrant, ar. C. qui testam(entum) facere possunt l. Discretis [C. 6.22.10]. Que de surdo et muto dicta sunt, eadem intelligo de manco, ceco et aliter imperfecto, ut hii et feuda dare et accipere possint, ar. ff. de testamentis l. Qui manus [D. 28.1.10]; ff. de iudic(iis) l. Cecus [D. 5.1.6]; ar. C. qui morbo l. i. l(ibro) x.o[C. 10.51.1]; ff. de vac(atione) et excu(satione) mu(nerum) l. ii. § Corporis [D. 50.5.2.7a]; ff. de adopt(ionibus) l. Etiam cecus [D. 1.7.9].
§ Clericus etiam novum potest acquirere sibi feudum, ut i. de cap(itulis) Conra(di) c. Item si clericus [LF 2.40.3]; i. de pace Constantie l. i. § Hoc quod nos; Extra de usuris c. Conquestus [X. 5.19.8]; ar. C. de quadri(ennii) pres(criptione) l. Bene a Çenone, ver(bis) ‘quia igitur’ [C. 7.37.3.3].
§ Item ecclesia, civitas, universitas et quodlibet corpus licitum, ar. i. de quibusdam aliis c(apitulis) extraor(dinariis) §capituloDe negocio [Extr. Ard. 30]; i. de pace Cons(stantie) § Hoc quod nos; C. de sacrosanctis ec(clesiis) l. Iubemus ii. in prin. et l. Illud et l. penult. et l. ult. [C. 1.2. 14, 19, 22 et 23]; C. de quadri(ennii) pres(criptione) L. Bene a Çenone [C. 7.37.3]; i. Aut. de[16rb] ali(enatione) emphit(eosi) § Ea vero et § Sanctissimas [Nov. 120. 7 et 9 = Auth. coll. IX.2. 7 et 9]; i. de pace Con(stantie) § Nos f.; ar. ff. de rebus du(biis) l. ii. et l. Cum senatus [D. 34.5. 2 et 20]; C. de her(edibus) insti(tuendis) l. Collegium [C. 6.24.8]; ff. de le(gatis) ii. l. Cum pater § f. [D. 31.77.33]; ff. de le(gatis) i. l. Si heres § Vicis et l. Civitatibus et l. Si quis a filio § f. [D. 30. 73.1, 122 et 32.2]; ff. ad Trebe(llianum) l. Omnibus [D. 36.1.27]; ff. De bonorum pos(sessionibus) l. i. § A municipibus [D. 37.1.3.4].
§ Hereticus vero ab ecclesia nullum potest recipere feudum, ar. i. Aut. de ecclesiasticis titulis § Iubemus [Nov. 131.14 = Auth. coll. IX.6.14], immo nec ab aliis etiam ortodoxis cum omne genus contractus sit eis interdictum et nil ex legibus vel moribus eis sit commune cum ceteris, ut C. de hereticis l. Manicheos [C. 1.5.4]. Similiter nec excommunicatus, ad quod faciunt ar(gumenta) que no(tavi) s(upra) t(itulo) i. § Et forte.Nam cum in curia esse non possit antea etiam acquisitum retinere non potest, ar. i. an ille qui fratrem domini inter(fecit) c. i. [LF 2.37].
§ Item qui rectorem ecclesie a qua feudum tenebat occiderit ipsum feudum amittit nec ipse aut heredes eius ab eadem ecclesia feudum aliquod de novo recipere possunt, ut Extra de penis c. Ad aures [X. 5.37.10]. Forte idem si eundem mutilaverit aut alium ipsius ecclesie clericum occiderit aut mutilaverit, ar. Extra de penis c. In quibusdam [X. 5.37.12].
§ Item filius a patre in cuius potestate est non potest recipere feudum, cum donatio non teneat inter eos, ar. C. de inofi(ciosis) do(nationibus) l. ii. [C. 3.29.2]; C. de donat(ionbus) l. Cum de bonis et l. Sive emancipatis [C. 8.53(54). 11 et 17]. Nisi forte usumfructum quem habet pater in bonis adventitiis filii, pater iure feudi transferat in filium, ar. C. de bonis que li(beris) l. Cum oportet § Sin autem [C. 6.61.6.2c], quod tamen impropriissime feudum poterit appellari.
§ Item filius spurius vel incestus a patre nequit accipere feudum, ar. C. de natu(ralibus) li(beris) l. i. [C. 5.27.1]; C. de incestis et inutilibus nupt(iis) l. Si quis incesti [C. 5.5.6]; i. Aut. de incnatu. li. § ult. [Nov. 89.15 = Auth. coll. VI.1.15].
§ Item si mulier ex proprio servo filium habuerit, hic filius a matre nullum potest accipere feudum vel ab alio ex rebus maternis ut C. de mul(ierubus) que servis propriis se iunxerunt l. i. [C. 9.11.1].
§ Item filii damnati crimine lese maiestatis feuda sibi acquirere nequeunt, ar. C. ad legem Iul(iam) ma(iestatis) l. Quisquis § Filii vero [C. 9.8.5.1]
§ Idem puto in filiis hereticorum et eorum receptatorum, fautorum et advocatorum suorum, et posteris usque ad secundam generationem, ut i. de privilegiis ec(clesiarum) l. Commissi § Si quando igitur.
§ Item uxor a viro vel econtra non acquirit feudum matrimonii copula hoc impediente, C. de donat(ionibus) inter virum et ux(orem) l. Donationes [C. 5.16.25], ff. e(odem) l. i., ii., et iii. in prin. et § i. et l. Inter virum [D. 24.1. 1, 2, 3, et 46] nisi infeudetur ea lege ut post mortem infeudantis habeatur, quoniam in id tempus excurrit infeudatio quo vir et uxor esse desinunt, ar. ff. e(odem) l. Si eum in fi. [D. 24.1.9.2] et l. s. [D. 24.1.10] et l. Sed interim in prin. et § i. [D. 24.1. 11 pr.et 11.1]. Imperator tamen a coniuge sua et ipsa ab eo nulla iuris constitutione prohibente potest recipere feudum, ar. C. de donat(ionibus) inter virum et ux(orem) l. penult. [C. 5.16.26]. Concubina vero indubitanter ab eo cui adheret potest acquirere feudum, ut ff. de donat(ionibus) l. Donationes [D. 39.5.31], nisi adhereat militi, ar. C. de donat(ionibus) inter virum et uxo(rem) l. ii. [C. 5.16.2].
§ Item magistratus durante administratione a subiectis prohibetur acquirere feudum, ar. C. de contractibus iudicum l. una [C. 1.53.1]; ff. de contrahen(da) emptione l. Non licet et l. Qui officii [D. 18.1. 46 et 62].
§ Item gastaldi dum administrant de re per eos possessa nequeunt per beneficium investiri, ut i. de feudo gastal(die) et guardie c. i. [LF 1.2], quasi deceptione quadam vel necessitate dominus videatur induci ad infeudandum. Huic tamen videtur obviare i. de contro(versia) inve(stiture) § Item si aliquis [LF 1.4.3]. Sed quod ibi dicitur postquam in guardiam suscepisset subaudias et finita guardia seu guardie officio, ut sic consonet anteriori capitulo. Sic etiam puto intelligendum i. de contentione feudic. i. et ii. [LF 1.10].
§ Item apostate neque feuda dant neque accipiunt, ut C. de apostatis l. iii. et iiii. [C. 1.7. 3 et 4].
§ Item servus vel ingenuus antea orthodoxorum imbutus ministeriis si ad suum rursus baptisma se deduci passus fuerit per hereticum aut factum in publicum non detulerit, in feudum nec dare nec accipere potest, ut ar. C. ne sacrum bapt(isma) iteretur l. ult. [C. 1.6.3].
§ Forsan nec medicus accipiet ab infirmo durante egritudine, ar. ff. de var(iis) et extraor(dinariis) co(gnitionibus) l. Medicus [D. 50.13.3]; C. de profess(oribus) et me(dicis) l. Archyatri [C. 10.53.9].
§ Nec advocatus a clientulo durante lite, ar. C. De postulando l. Quisquis § Preterea [C. 2.6.6.2].
§ Nec forte coniunctus a prelato, ar. i. de capitulis extraor(dinariis) § Dicitur etiam [Extr. Ard. 19]; ar. i. Aut. de ec(clesiasticis) t(itulis) § Interdicimus [Nov. 131.13 = Auth. coll. IX.6.13]; i. Aut. de alienat(ione) emphit(eosi) § Yconomus vero [Nov. 120.5.1 = Auth. coll. IX.2.5.1]. Quod intelligo de rebus ecclesie ut e(odem) § Interdicimus.
§ In summa hoc et superiori titulo hoc tenendum censeo ut qui lege constitutioneve aliqua aut moribus specialiter donare aut donationes capere prohibetur aut contrahere, is neque infeudare neque in feudum accipere possit, ut ex premissis satis liquide ostenssum est.
[4] In quibus rebus possit consistere feudum et in quibus non
Nunc autem videamus in quibus rebus consistere possit feudum et in quibus non. Et quidem feudum consistit in rebus immobilibus sive soli aut solo coherentibus, ut ediffitiis que solo coherent, ut ff. de rei ven(dicatione) l. Solum [D. 6.1.49]; ff. de superfic(iebus) l. i. § Si soli [D. 43.18.1.5]; vel fructibus pendentibus, ut ff. de rei ven(dicatione) l. Fructus [D. 6.1.44]; vel in his que loco immobilium sunt et inter immobilia connumerantur, ut cum de camera vel caneva feudum [16va] datur, ut i. de cognitione feudi c. Sciendum [LF 2.1.1]; ar. ff. unde vi l. i. § Hoc interdictum [D. 43.16.1.3]. Et ita apparet quod feudum non potest esse de re mobili nisi forte annuatim vel singulis mensibus prestaretur, nam tunc consistit feudum, Extra de prescript(ionibus) c. Ad audienciam [X. 2.26.13]; i. de contro(versia) inter vas(sallum) et episcopum c. Ex eo quod scriptum est [LF 2.20]; i. quis dicatur dux c. i. in fi. [LF 2.10]; i. de cap(itulis) extraor(dinariis) c. i. in prin. [Extr. Ard. 1]. Illud namque ius percipiendi inter immobilia computatur, ut C. de iure dot(ium) l. ult. § Preterea [C. 5.12.31.5]; i. Aut. de non ali(enandis) aut permu(tandis) re(bus) ec(clesiasticis) § i. [Nov. 7.1 = Auth. coll. II.2.1]; C. de quadri(ennii) pres(criptione) l. Bene a Çenone circa medium [C. 7.37.3]. Nisi forte loco feudi evicti daretur pecunia, quia tunc pecunia videtur in feudum retineri, ut i. si de feudo vas(sallus) fu(erit) int(erpellatus) c. i. [LF 2.25]; ar. ff. de pres(criptis) verbis l. Partis [D. 19.5.10]. Sed hoc ego non sentio: intelligo enim illud capitulum quod si feudum datum vassallo evincatur, dominus teneatur dare vassallo aliud feudum eque bonum, aut numeret ei nummos feudi dandos, idest qui darentur communi extimatione in feudum evictum, idest pro feudo quod evictum est. Nec enim dico quod vassallus illos nummos retineat in feudum, sed dominus solvit ei extimationem iuris sui quod ipse vassallus habebat in feudo et sic vassallo consultum invenitur cum iuris sui habeat extimationem.
§ Sed an nomina poterunt dari in feudum? Videtur quod sic, quasi sint immobilia cum moveri non possint quia incorporalia, ut ff. de acquir(endo) rerum do(minio) l. Servus § Incorporales [D. 41.1.43.1]. Item quia in eis fit executio post immobilia, ut ff. de re iu(dicata)l. A divo Pio § In venditione et § f. [D. 42.1.15.2 et 12]; et pro hoc C. de pres(criptione) lon(gi) temp(poris) l. ult. in fi. [C. 7.33.12]; ff. de iure deli(berandi)l. Ait pretor § i. [D. 28.8.7.1]. Et quia precarium consistit in hiis etiam que in iure consistunt, ut ff. de precario l. ii. § ult. et l. iii. et l. Et habet § Precario [D. 43.26. 2.3, 3 et 15.2], cui similem esse feudalem contractum quandoque s(upra) no(tatur). Econtra videtur quod inter mobilia numerentur C. quando et quibus quarta pars l. ii. [C. 10.35.2]; C. de rei ux(orie) act(ione)l. una § Exactio [C. 5.13.7a]; hic questio videtur notari an scilicet inter mobilia vel immobilia computentur, ff. de ver(borum) si(gnificatione) l. Moventium [D. 50.16.93]. Potest dici etiam hoc quidem proprie in his non consistere feudum, sed posse in his constitui quasi feudum, ar. ff. de usuf(ructu) e(arum) rerum que usu con(sumuntur) l. i., ii., et iii. [D. 7.5. 1, 2, et 3]; et per totum ar. ff. de usuf(ructu) l. Nummismatum [D. 7.1.28]. Sed in hoc nulla erit successio, sed morte accipientis finietur ut et illud de quo no(tavi) in summai(nfra) t(itulo) prox(imo) § Eo autem; et sicut in feudo soldate, ut i. quis dicatur dux circa finem [LF 2.10]. Et no(ta) summa quid sit feudum § Et hodie et § Item ea. Alii dicunt in nominibus proprie consistere feudum cum et in eis proprie consistat donatio, C. man(dati) l. penult. et ult. [C. 4.35. 22 et 23]; C. de donat(ionbus) l. i., ii., et iii. [C. 8.53(54). 1, 2, et 3]; ar. C. de novat(ionibus) et act(ionibus) l. Nominibus [C. 4.10.2]. Contractus enim feudi similimus est donationi, ut no(tatur) in summas(upra) quid sit feudum § Qualis vero. Et hoc fortasse satis dici potest ut enim penes mandantem remanet directa actio, utilis vero competit cessionario, sic erit hic reperire ut huius nominis duplex sit dominium, directum scilicet et utile, quorum alterum scilicet directum remanet penes infeudantem, utile vero transit in feudatarium. Et hoc satis videtur probari Extra de prescript(ionibus) c. Ad audienciam [X. 2.26.13], licet ibi loquatur quando ex nomine quid annuum prestandum erat. Sed et si Ticius ex contractu aliquo mihi teneatur ad decem quorum solutione semel facta exinaniretur actio, adhuc dico iure feudi actionem hanc in alium posse transferri, nec advertere possum quare aliud sit dicendum. Soluta autem obligatione quasi re infeudata perempta, solutum erit hominium, ar. ff. quibus mo(dis) usuf(ructus) a(mittitur) l. Repeti § Rei et l. Quid tamen § ii. et l. Si ager [D. 7.4. 5.2, 10.2 et 23]; ar. C. de iure emphit(eotico) l. i. [C. 4.66.1]; ar. ff. de loc(ato) et conducto l. Ex conducto § Sed et si labes [D. 19.2.15.2]. Non enim quod ex actione habetur est feudum, sed ipsa actio et ipsum ius exigendi infeudatur et feudum est, quemadmodum fundo infeudato fructus qui ex ipso fundo percipiuntur non sunt feudum, sed ipse fundus, unde quod exactum est ex nomine quicquid sit lucro cedit feudatarii, ar. dicti c. Ad audienciam [X. 2.26.13]; i. hic finitur lex deinde consu(etudines) re(gni) inc(ipiunt) c. Si vassallus decedat [LF 2.28.3]; ar. ff. de usuf(ructu) l. Si pendentes [D. 7.1.27]. Videtur tamen mihi verius ut nomina possint in feudum dari et si ex nomine quid semel tantum debeatur, illud exactum teneatur in feudum nec solutum sit exinanitione sive extinctione iuris hominium, ar. Extra de feudis C. Ex parte [X. 3.20.2]; C. de donat(ionbus) l. i. [C. 8.53(54).1]; ff. de le(gatis) i. l. Servum filii § Eum [D. 30.44.5]; secundum que potest accidere ut et pecunia et res quelibet mobilis vel semovens retineatur in feudum, ar. ff. de usuf(ructu) e(arum) rerum que usu con(sumuntur) per totum [D. 7.5]. Et erit inter ceteras una maxime differentia inter feudatarium nominis et cessionarium: nam feudatarius solus experietur utiliter, ut i. de cap(itulis) Conra(di) c. Si controversia [LF 2.43]; i. de inve(stitura) de re ali(ena) facta § Rei autem [LF 2.8.1], nisi forte vassallus agere nolit, quia tunc eo excluso aget dominus, ar. C. de natu(ralibus) li(beris) l. i. [C. 5.27.1]. In cessionario vero dominus agit directa preterquam in tribus casibus, C. de novat(ionibus) l. iii. [C. 8.41.3]; C. man(dati) l. Si pater [C. 4.35.3], utrique enim eo casu competit actio quod non est in feudatario ut predixi.
§ Item banna, comestiones, placita, forisfacta dantur in feudum et iura quelibet, ut dicto c. Extra de prescript(ionibus) c. Ad au-[16vb]-dientiam [X. 2.26.13].
§ Item iurisdictiones, ut i. qui dicatur dux c. i. [LF 2.10]; i. de fe(udo) marchie c. i. et ii. [LF 1.13(14)]; i. de pace Con(stantie) § Nos f. et § Hoc quod nos et § Amplius eam; i. de regalibus l. Omnis iurisdictio; ar. i. de pace iura(mento) fir(manda) l. i. § Ad hoc [LF 2.53.11(54)].
§ Item advocatia datur in feudum: ar. i. de pace te(nenda) l. Quicumque [LF 2.27.5].
§ Item ius patronatus: Extra de iure pa(tronatus) c. Cum seculum[X. 3.38.13]. Nam in laicum cadere potest licet spiritualibus sit adnexum, ut Extra de iudic(iis) c. Quanta [X. 2.1.3]; Extra de iure pa(tronatus) c. Illud et c. Cum laici [X. 3.38.8 et 10].
§ Decime autem in feudum laicis dari non possunt, ut Extra de decimis c. Quamvis et c. Prohibemus[X. 3.30. 17 et 19], quoniam laici decimas sine pecato possidere non possunt, ut in Decr. i. q. iii. Pervenit [Decr. Grat. C. 1 q. 3 c. 13]; xvi. q. i. c. ult., et q. iii. § Potest,et q. vii. c. i. [Decr. Grat. C. 16 q. 1 c. 68; q. 3, pars 3 pr.; q. 7 c. 1]; Extra de prescript(ionibus) c. Causam que [X. 2.26.7]; in Decr. x. q. i. Sanctorum et xiiii. q. i. § i. [Decr. Grat. C. 10 q. 1 c. 14; C. 14 q. 1 c. 1]. Quod quidam intelligunt in decimis ut de novo nulle dentur in feudum, secus autem in hiis que ab antiquo concesse sunt, ut Extra de his que fiunt a prelato sine con(sensu) ca(pituli) c. Cum apostolica [X. 3.10.7]; Extra de decimis c. Tua et i(nfra) [X. 3.30. 25 et 26]. Has enim laici hodie et eorum successores tenent, ut no(tatur) Extra de decimis c. Quamvis [X. 3.30.17], sed certe super eos est Extra de decimis c. Ad hec [X. 3.30.15]; ibi enim habetur quod decime non possunt infeudari laico ita ut transeant ad heredes eius, quod quidem de decimis de novo concessis non potest intelligi, quia nec ut ipse laicus in vita sua eas habeat infeudari nonpossunt. Est ergo intelligendum de decimis ab antiquo concessis, in quibus dico tenendum ut non possint infeudari ita ut ex ea infeudatione eas habeant feudatarii successores, sed mortuo vassallo prelatus potest gratiam facere successori et eum investire quasi de feudo sibi aperto, ar. Extra de feudis c. ii. [X. 3.20.2]; ar. i. quemadmodum fe(udum) ad filiam perti(neat) c. i. [LF 1.23(24)].
§ Sunt tamen quidam qui dicunt quod ipsum ius decime quod est mere spirituale non potest infeudari laico, sed ius percipiendi fructus sic, quia illud est quoddam ius civile. Contra quos est quia fructus decime sunt cibus levitarum, xvi. q. i. Revertimini [Decr. Grat. C. 16 q. 1 c. 65], et eis debent dari a quibus spiritualia recipiuntur, xii. q. i. § Hiis ita [Decr. Grat. C. 12 q. 1 c. 27.1]. Et videtur expressum Extra de loc(ato) et conducto c. Vestra [X. 3.18.2] et pro hoc facit i. episcopum vel abatem in prin. [LF 1.6]; ar. Extra de censibus c. Prohibemus [X. 3.39.7].
§ Item res prohibita alienari seu cuius alienatio inhibetur, infeudari non potest nisi in casu tradito i. per quos fiat inve(stitura) et per quos re(cipiatur) c. Novi vero § Sed et res [LF 2.3].
§ Possessiones etiam site in confinibus alterius districtus hominibus nequeunt infeudari, ar. in Decr. xvi. q. iii. Licet [Decr. Grat. C. 16 q. 3 c. 5], C. non licere habita(toribus) metro(comiae) l. una libro xi.o[C. 11.56.1].
[5] Quot modis feuda acquirantur et quibus. Rubrica
His itaque premissis, videamus quot modis feudum acquiratur et quibus.
§ Acquiritur autem aliter feudum novum aliter vetus.
§ Novum quidem duobus modis acquiritur, scilicet investitura et eo quod habetur pro investitura.
§ Vetus vero tribus modis, scilicet successione, coheredis delicto, item incuria.
§ Novum quidem feudum est quod primo nunc queritur, ut i. qui testes sint nec(essarii) ad novam inve(stituram) c. i. [LF 2.32], et hoc investitura acquiritur: nam sine ea non potest constitui, ut i. de consue(tudine) re(cti) fe(udi) c. Sciendum [LF 2.33]; i. quibus mo(dis) potest con(stitui) c. i. [LF 1.24(25)]; i. de cognitione fe(udi) c. ult. in fi. [LF 2.1.1]; i. de inve(stitura) de re ali(ena) facta c. i. § Rei autem [LF 2.8.1]; i. de gra(dibus) suc(cedendi) in fe(udum) c. i. in prin. [LF 2.11]; ar. ff. de peculio l. Non statim [D. 15.1.8]. Dicitur autem investitura proprie possessio, ut i. quid sit inve(stitura) c. i. in prin.[LF 2.2]; i. de quibusdam aliis ca(pitulis) extraor(dinariis) c. i. [Extr. Ard. 28?]. Immo ut verius loquar investitura proprie dicitur possessionis tradicio, ut i. Lomb. de ultimis volun(tatibus) l. Si quis res suas [Lomb. 2.18.7] et si actor regis res regias frau(de) ali(enaverit) l. Si quis proprium [Lomb. 1.34.3]. Improprie vero dicitur investitura quando asta vel quodlibet aliud corporeum porrigitur a domino se investitura facere dicente, ut i. quid sit inve(stitura) c. i. in prin.[LF 2.2]; i. de nova for(ma) fi(delitatis) c. ult in fi. [LF 2.7.1]; i. de contro(versia) inve(stiture) c. i. [LF 1.4]; i. de inve(stitura) clericorum c. Clerico [LF 2.35]; i. qui suc(cessores) te(neatur) c. Si vero [LF 1.3]; i. qui te(stes) sint nec(essarii) ad proban(dam) no(vam) inve(stituram) c. i. [LF 2.32]; i. de cap(itulis) extraor(dinariis) § Beneficium intelligitur [Extr. Ard. 19]; in Lomb. qualiter quis se defen(dere) de(beat) l. De investitura [Lomb. 2.55.39]. Sed certe actor operis huius qui dicitur fuisse Obertus de Orto potuit rectius et melius tradere de investitura: si enim te per baculum investio de re aliqua ad feudum et trado tibi possessionem perfecta est investitura, ut dicto § Beneficium [Extr. Ard. 19]. Si vero non trado imperfecta est, ut i. de no(va) for(ma) fi(delitatis) c. De investitura [LF 2.7.1], quia deest possessionis traditio: poterat ergo dixisse investitura alia perfecta alia imperfecta et rectius loquebatur, et pro hoc i. qui suc(cessores) te(neatur) c. Si vero [LF 1.3]; i. an viventis vassalli fe(udum) c. i. [LF 2.25] et c. Si facta [LF 2.26.15];i. de inve(stitura) clericorum c. Clerico[LF 2.35]; i. de cap(itulis) extraor(dinariis) § De ingressu [Extr. Ard. 16]. Sunt igitur ad perfectionem investiture verba necessaria et possessionis traditio, ut apparet ex premissis. Tamen contractus iste non tam verbis quam consensu perficitur, et ideo absens absenti poterit infeudare per nuncium videlicet vel per epistulam, ut i. de cap(itulis) extraor(dinariis) c. Notandum § Item investitura [LF 2.57(58).2];ar. ff. de donat(ionibus) l. Etiam et l. Absenti et l. Lucius et l. Ad eum [D. 39.5.4, 10, 32, 35]; C. de donat(ionbus) l. Nec ambigi et l. Si aliquid [C. 8.53(54). 6 et 13]; ar. ff. [17ra] de precario l. Precario [D. 43.26.9]; Extra de prebendis c. Accedens [X. 3.5.24]; nam et per procuratorem investiture negocium potest ab utraque parte expediri, ut i. per quos fiat inve(stitura) c. Novi vero § Personam [LF 2.3.1]. Argumenta sunt tamen contra ut per alium fieri vel suscipi nequeat investitura, ff. de adopt(ionibus) l. Post mortem § unico [D. 1.7.25]; ff. de acquir(enda) hereditate l. Per procuratorem [D. 29.2.90]; C. De man(umissione) vind(icta) l. Nec mulierem [C. 7.1.3].
§ Intelligunt ergo quidam quod dictum est investitura feudum acquiri scilicet proprie sumendo investituram, vel per perfectam investituram, scilicet possessione tradita. Sed certe ego puto etiam per investituram verbalem et baculi porrectionem que abusive investitura dicitur, ut premissum est, feudum esse acquisitum etiam ante traditionem possessionis cum investito precise dominus cogatur dominus(!) possessionem tradere, ut i. an viventis vassalli c. Si facta [LF 2.26.15]; et i. de nova for(ma) fide(litatis) § f. [LF 2.7.1]. Licet enim ante traditam sibi possessionem investitus ius non habeat in re, habet tamen ius ad rem, nempe minus est investituram facere quam eam possessionis traditione perficere: Extra de his que fiunt a ma(iori) parte capituli c. Ex ore [X. 3.11.3]; Extra de donat(ionibus) c. Per tuas [X. 3.24.5]; in Decret. xvi. q. ii. c. Visis § Consilio [Decr. Grat. C. 16 q. 2 c. 1.1]. Unde etiam minus est habere actionem quam rem: ff. de reg(ulis) iuris l. Minus [D. 50.17.204].
§ Hec investitura fieri potest et pure et sub conditione, ex die et ad diem, ut i. de inve(stitura) clericorum c. Clericoin fi. [LF 2.35]; i. qui suc(cessores) te(neatur) c. i. [LF 1.9]; ar. C. de donat(ionbus) l. Donatio [C. 8.53(54).25]; C. de don(ationibus) que sub modo l. ii., iii., et ult. [C. 8.54(55). 2, 3 et 5]; ff. de donat(ionibus) l. i. et l. ii. § Si pecuniam et § Ticius [D. 39.5. 1, 2.1 et 2.2]; ar. optimum: ff. de acquir(enda) pos(sessione) l. Qui absenti § primo [D. 41.2.38.1]; ar. i. de cap(itulis) extraor(dinariis) c. Summo opere § Ut inter conditionalia et § Beneficia conditonalia [Extr. Ard. 3 et 17]; ar. C. ut actiones ab herede et contra heredem l. una [C. 4.11.1]; C. de contra(henda) et com(mittenda) stip(ulatione) l. Scrupulosam [C. 8.37(38).11]; i. de feudo guar(die) et castal(die) c. i. [LF 1.2].
§ Verum in his investituris que fiunt sub conditione vel ex die est attendendum quoniam si de vacante et sibi aperto beneficio quis alium investiat sub conditione vel ex tempore absque dubio ut premissum est valet investitura. Sin autem de non vacante seu sibi non aperto faciat quis investituram cum vacaverit seu sibi apertum fuerit. Siquidem beneficium est ecclesiasticum ut prebenda, nam talia iure beneficii a summo pontifice diximus recognosci, investitura nullius est momenti nisi a summo pontifice facta qui secundum plenitudinem potestatis de iure potest supra ius dispensare, ut Extra de conce(ssione) preben(de) et ec(clesie) non vacantis c. i., ii., iii., iiii., et c. Ex tenore et c. Constitutus et c. Accedens et C. ult. [X. 3.8. 1, 2, 3, 4, 13, 11, 14, 16]; Extra de preben(dis) c. Dillectus [X. 3.5.19]; Extra de iure pa(tronatus) c. Illud [X. 3.38.8]; Extra de don(ationibus) c. Consultationibus [X. 3.24.4]; in Decr. i. q. ii. Imprimis [Decr. Grat. C. 1 q. 2 c. 7] et vii. q. ii. Non furem [Decr. Grat. C. 7 q. 1 c. 10]; ar. i. episcopum vel aba(tem) c. i. [LF 1.6]: immo expressum est ibi secundum eam litteram que dicit ‘et tituli vacatione’ et c(etera); i. de cap(itulis) extraor(dinariis) c. Summo opere § Qui accipit [Extr. Ard. 24]; ar. tamen contra secundum Az(onem) C. ut actiones ab herede et contra heredem l. una [C. 4.11.1], ff. de ver(borum) o(bligationibus) l. Quodcumque § i., ii., et iii. [D. 45.1.45. 1, 2, 3]; C. de contra(henda) et com(mittenda) sti(pulatione) l. Scrupulosam [C. 8.37(38).11]. Si vero sit aliud beneficium ab ecclesiastica persona collatum sub ea conditione cum sibi apertum fuerit, aut vivente investitore aperitur ei feudum, aut successori si viventi, ipse eam investituram adimplere cogitur possessione tradendo investito. Sin autem eo mortuo successori eius aperiatur, evanescit investitura nec tenetur eam adimplere successor, ut i. de inve(stitura) clericorum c. Clericoin fi. [LF 2.35]; i. qui suc(cessores) te(neatur) c. i. § Nam si quis [LF 1.9]; i. an viventis vas(salli) c. Moribus [LF 2.26.3]; et i. quibus mo(dis) fe(udum) con(stitui) potest c. Si dominus [LF 1.24(25).1]. Est enim ut ex premissis liquet conditionem existere vel tempus in vita investientis, hec ita nisi investitura facta fuerit de consensu feudatarii illud beneficium detinentis et in possessionem eius missus fuerit investitus quoniam tunc etiam a prelati successore hic est investiendus, ut i. qui suc(cessores) te(neatur) c. Si vero [LF 1.3]. Et hoc cum de bonis ecclesie investituram faciunt, sin autem de propriis non differunt a laicis. Laici enim si eiusmodi investituram fecerint quandocumque tempus vel conditio existat, sive in in(!) vita investientis sive in vita successoris, sive in vita investiti sive in vita eius heredis, investitura adimplenda est, ut dicto c. Si vero [LF 1.3] et dicto c. Moribus [LF 2.26.3] et i. qui suc(cessores) te(neatur) c. i. [LF 1.9]. Verum oppinio videtur an talis investitura valeat non consentiente ei vassallo cuius est feudum. Placentini dicunt quod non valet, Mediolanenses vero dicunt quod sic, ut i. de feu(do) da(to) in vicem legis com(missorie) c. ii. [LF 1.26(27).1]. Dictum autem c. Moribus [LF 2.26.3] expresse videtur dicere quod valeat, sed certe ego puto quod sit capitulum consuetudinis Mediolanensis scriptum per Ubertum de Orto, qui dicitur fuisse Mediolanensis. Sententia tamen Placentinorum mihi magis placet et pro ea est lex imperialis in Lomb. de bene(ficiis) l. In nomine [Lomb. 3.8.4], que est i. de prohibita fe(udi) ali(enatione) per Loth(arium) l. Conradus [LF 2.52]. Quin immo et c(apitulum) videtur quod nullo modo teneat i. de cap(itulis) extraor(dinariis) § Si quis nominatim [Extr. Barat. 5]quod certe intelligi potest secundum sententiam Placentinorum. Et pro hac Placentinorum sententia facit i. de feu(do) sine cul(pa) non ammi(ttendo) c. Si dominus fecerit investituram [LF 1.21(22).1]; ar. ff. de aqua pluvia ar(cenda) l. In concedendo et l. In diem et l. Sin autem [D. 39.3. 8, 9 et 10]; et ff. de nata(libus) re(stituendis) l. ult. [D. 40.11.5].
§ Huic investiture si investiens alios habeat vassallos, interesse [17rb] debent saltem duo ex illis coram quibus sollemniter fiat, ut i. quid sit inve(stitura) in prin.[LF 2.2]; i. de cap(itulis) extraor(dinariis) c. i. Quod autem [LF 2.57(58).1]. Si vero non habeat alios vassallos, coram aliis ydoneis tamen testibus fiet, ut e(odem) t(itulo) § Si vero [Extr. Ard. 27] et dicto § Quod autem, et c. Summo opere § De ingressu [Extr. Ard. 16]. De hac tamen materia lacius Domino annuente notabimus in summai(nfra) de feudorum littigiis § Cum vero controversia.
§ Acquiritur etiam feudum eo quod habetur pro investitura, veluti si dominus dixerit coram paribus curie alicui ‘vade in possessionem illius fundi et ipsum a me teneas in feudum’: licet enim investitura non intercesserit, tamen tale est ac si intercessisset quia is possessionem nactus est voluntate domini, ut i. de consue(tudine) re(cti) fe(udi) c. Sciendum [LF 2.33]. Cui aperte contradicere videtur capitulum i. quibus mo(dis) feudum potest constitui c. Sciendum [LF 1.24(25)]. Ad cuius contrarii solutionem diversi diversa senserunt. Dicunt enim quidam quod istud c. i. quibus mo(dis) feudum potest constitui c. Sciendum [LF 1.24(25)], tamquam antiquius corrigatur per aliud sequens c. de consue(tudine) rec(ti) fe(udi) Sciendum [LF 2.33], et hoc denotat glosula quedam antiqua ibi posita dicens ‘vacat hoc c(apitulum) propter inferius c(capitulum) i. de consue(tudine) re(cti) fe(udi) c. Sciendum’ [LF 2.33]’ ut enim unum ius scriptum tollit aliud scriptum, sic et unum ius non scriptum tollit aliud ius non scriptum, ut Instit. de iure na(turali) § penult. [I. 1.2.11].
§ Alii dicunt refferre utrum dominus dixerit coram paribus curie, ut tunc censeatur feudum perinde ac si intercessisset investitura, an dixerit sed non coram paribus, ut tunc non censeatur feudum. Et sic secundum istos ambo capitula intelligenda sunt quando dominus habet alios vassallos maioris namque efficatie est quod dictum est coram paribus quam quod dictum est coram non paribus, ut i. quid sit inve(stitura) c. i. [LF 2.2]. Licet tamen non valeat ut feudum, potest dici quod valeat quasi feudum, sed nullus in eo succedet, ut dicto c(apitulo) i. quibus mo(dis) fe(udum) con(stitui) pot(est) c. Sciendum [LF 1.24(25)]. Et sic habes secundum istos reperire feudum et quasi feudum et quod in quasi feudis non succedat heres.
§ Sunt tertii qui dicunt quod utroque casu dictum fuit coram paribus, sed cum investitura non intercesserit non habet propriam feudi naturam, quia in eo non succedunt posteri descendentes quod esset si intercessisset investitura, nec in illo c(apitulo) i. de consue(tudine) re(cti) fe(udi) [LF 2.33]dicitur quod in tali feudo succedat heres.
§ Sunt quarti qui dicunt quod id quod dicitur in predicto c(apitulo) Sciendum, ‘herede nullo iure in hac re succedente’, intelligendum est scilicet extraneo: nam vassallus non potest in feudo habere extraneum successorem. Hoc non bene placet nam etiam quedam sunt feuda que nullum omnino successorem admittunt, ut i. de fe(udo) da(to) in vicem leg(is) com(missorie) c. Si quis investiverit [LF 1.26(27).1]; i. de suc(cessione) fe(udi) c. Si quis fuerit investitus [LF 1.9], de quibus i(nfra) suo loco plenius trademus.
§ Quinti dicunt quod illa verba ‘nullo iure’ debent deesse et secundum eos sopita est omnis dissensio, et investitura verbalis cum annulo vel baculo necessaria non est secundum eos, cum a traditione possessionis incipitur.
§ Sunt et sexti qui dicunt quod in dicto c(apitulo) i. de consue(tudine) re(cti) fe(udi) c. Sciendum [LF 2.33] constabat de iussu et dicto domini per confessionem domini vel per breve testatum ab aliis quam paribus confirmatum, quod equivalet presentie parium, ut i. Qui testes sint nec(essarii) ad pro(bandam) no(vam) inve(stituram) c. i. [LF 2.32], vel per dicta parium, unde perinde habetur ac si investitura facta fuisset et succedit heres. In alio vero c(apitulo) Sciendum [LF 1.24(25)] neutro predictorum modorum de iussu et voluntate seu dicto domini constabat, sed extraneorum testimoniis probabatur unde minus hoc genere probationis consequitur quia heres non succedit.
§ Ego autem aliter intelligo dicta capitula, et si advertes diligenter verba capituli i. de consue(tudine) re(cti) fe(udi) c. Sciendum [LF 2.33], invenies quod dominus direxit verba ad eum quem habere voluit in vassallum dicens ei ‘vade in possessionem fundi illius et ipsum teneas pro feudo’ et iste intravit possessionem fundi nomine feudi voluntate domini, unde feudum rectum censetur quamvis investitura per fustem vel aliud corporeum non intervenerit. Intervenit siquidem possessionis traditio et verba quibus clare denotabatur causa traditionis, quibus assensu prestito per eum ad quem verba directa fuerunt, consumatus est contractus feudalis cum iste contractus non tam verbis quam consensu perficiatur, ut nota s(upra) e(adem) summa § Sunt igitur, et ad hoc ff. de donat(ionibus) Absenti [D. 39.5.10]. In alio vero capitulo i. quibus mo(dis) fe(udum) potest con(stitui) c. Sciendum [LF 1.24(25)] verba non fuerunt directa per dominum ad eum quem intendebat habere vassallum, sed dominus iusserat Ticio forte ut talem induceret in possessionem certi fundi, et illum ei traderet per feudum ab ipso domino retinendum; qui hoc scito non expectans se poni per se ex causa feudi, possessionem ingressus est. Quo casu dum vixerit possessionem taliter adeptam tenebit pro feudo, eius vero heres nullo iure in ea succedet, cum enim hoc in casu de iure communi censeretur predo, ut ff. de acquir(enda) pos(sessione) l. Fundi [D. 41.2.33] et l. Si ex [17va] stipulacione [D. 41.2.5]; C. eod(em) l. Nec ex vera [C. 7.32.9]. Iure isto sibi tollitur hoc quia ei licet possessionem taliter adeptam iure feudi retinere, non igitur mirandum si in alio gravetur quia heres suus in eo non succedat, ar. ff. de iure iur(ando) l. Eum qui [D. 12.2.30]. Et sic diversa capitula sunt non adversa.
§ Prescriptione vero xxx. annorum quis defenditur in feudo, ut si quis rem aliquam feudi nomine tamquam infeudatam possederit et servitium pro ea domino exhibuerit: quamvis de ea investitus non fuerit defendit sibi ius feudi, i. an viven(tis) vas(salli) c. Si quis per xxx. annos [LF 2.26.5]; i. de fe(udo) da(to) in vicem le(gis) com(missorie) c. Quidam [LF 1.26(27).2].
§ Item si aliquis probet se aliquo tempore, etiam anno, rem ab aliquo feudi nomine tenuisse, domino presente et non contradicente et servicium eius quasi a vassallo recipiente, licet non probetur investituram intercessisse, tamen iurando se investitum fuisse rem ut feudum retinebit, ut i. de consue(tudine) re(cti) fe(udi) c. i. § Illud [LF 2.33.1]; i. de contentione inve(stiture) inter dominum et vas(sallum) c. Si quis se § Si autem aliquis [LF 1.25(26).3]; et i. de fe(udo) sine cul(pa) non ammi(ttendo) c. Si quis miles [LF 1.20(21).1]. Hiis tamen casibus prescriptione non dico constitui vel acquiri feudum, quia tempus non est modus inducende obligationis, ut ff. de act(ionibus) et o(bligationibus) l. Obligationum fere § Placet [D. 44.7.44.1]. Sed primo casu allegatur titulus investiture et ad eam probandam inducitur quod tanto tempore eam possedit rem ut feudalem et servitium pro ea domino recipienti exibuit, quibus probatis presumitur titulus investiture fuisse, ar. ff. de usuris l. Cum de in rem verso [D. 22.1.6]; et ff. de aqua plu(via) ar(cenda) l. i. in fi. [D. 39.3.1]. In secundo autem casu evidenter apparet similiter quod allegatur titulus investiture quia tamen vassallus est in possessione vassallatici et nichil contra eum inducitur, iurat investituram intercessisse et sic deffendit sibi ius feudi. Unde possit dici feudum acquiri investitura vera ut supra expositum est, et investitura presumpta ut hiis duobus exemplis ellicitur, quod satis placet. Nec dico ut quidam dicere voluerunt quod in huiusmodi feudis non succedat heres: immo hec feuda puto ut et vere investitionis titulo acquisita ad heredes transire. Illud enim capitulum i. quibus mo(dis) fe(udum) con(stitui) potest c. i. [LF 1.24(25)] in alio casu loquitur, ut superius liquido est ostensum, quod pro sui sententia aliud sentientes inducunt.
§ Vetus autem feudum est quod ab antecessoribus est quesitum, ut i. de natura suc(cessionis) fe(udi) c. i. § Paternum [LF 2.50]; i. de gra(dibus) suc(cedendi) in fe(udum) c. i. § Ad filias [LF 2.11]; i. de cap(itulis) extraor(dinariis) § Beneficium paternum [Extr. Barat. 2]. Istud successione acquiritur sicut novum per investituram, ut i. de feudi cognitione c. ult. in fi. [LF 2.1]; i. de gra(dibus) suc(cedendi) in fe(udum) c. i. in prin. [LF 2.11]; i. de consue(tudine) re(cti) fe(udi) c. Sciendum [LF 2.33]; i. de natura suc(cessionis) fe(udi) in prin. [LF 2.50]. Quod qualiter et quibus, defferatur in summai(nfra) qui possint et debeant in feudum succedere, Deo propitio plene notabitur.
§ Acquiritur etiam vetus feudum vivente vassallo et propter eius delictum non respiciens dominum deffertur coheredi, ut i. si vas(sallus) fe(udo) pri(vetur) cui defferatur c. i. [LF 2.31]; an viventis vas(salli) c. Si vas(sallus) culpam [LF 2.26.18]; i. que fuit prima causa bene(ficii) ammi(ttendi) c. Denique [LF 2.24.9]. Quod qualiter sit plenius tradetur in summai(nfra) quibus modis feudum ammittatur.
Contradictio omnibus notatoribus
§ Acquiritur etiam vetus feudum propter incuriam vassalli que non proprie culpa vel delictum dicitur: puta si vassallus sua incuria vel negligencia per annum et diem steterit quod investituram feudi ab herede domini non petierit, vel heres vassalli a domino, quoniam hoc tempore transacto feudum ammittitur et ad coheredes sive agnatos pertinet meo iudicio, ar. ff. de suc(cessorio) edicto l . i. Quibus [D. 38.9.1.10]. Sic intelligo c(apitula) i. si vas(sallus) fe(udo) pri(vetur) cui defferatur c. Vassalli [LF 2.31]; an viventis vas(salli) c. Si vassallus culpam [LF 2.26.18]; i. que fuit prima causa bene(ficii) ammi(ttendi) c. i. [LF 2.24]; i. de fe(udo) sine cul(pa) non ammi(ttendo) c. Sancimus [LF 1.21(22)]; ut i. de cap(itulis) Conra(di) c. i. [LF 2.40]. Licet videatur constitutio Friderici in contrarium, scilicet quod ad dominum pertineat, ut i. de prohibita fe(udi) ali(enatione) per Fridericum l. Imperialem § Preterea si quis infeudatus [LF 2.54(55).2]. Sed intelligo quod illa loquatur in feudo novo. In veteri autem existentibus agnatis contra puto: nam et ubi vassallus vetus feudum alienat, tam domini quam agnatorum exquiritur consensus, ut i. de alie(natione) fe(udi) paterni c. Alienatio [LF 2.39]. Si tamen alienet utrique tam domino quam agnatis datur revocatio, sed agnati preferuntur domino, ut i. de suc(cessione) fe(udi) c. i. § i. [LF 1.8]; i. per quos fiat inve(stitura) et per quos re(cipiatur) c. i. § Sed et res in fi. [LF 2.3]; i. qualiter olim fe(udum) poterat ali(enari) c. i. § E contrario [LF 2.8.2] et § In prohibendo [LF 2.9]; an viventis vas(salli) c. Ticius filios [LF 2.26.14]; i. quibus mo(dis) fe(udum) ammi(ttatur) § Preterea [LF 1.5.7]; i. de cap(itulis) extraor(dinariis) c. Summo opere § Cum feudum [Extr. Ard. 6]. Si qua autem sunt capitula quibus dicatur alienatione facta feudum domino aperiri et ad ipsum reverti, ut i. que fuit prima causa b(eneficii) ammi(ttendi) § ult. [LF 2.24.10]; i. quibus mo(dis) fe(udum) am(mittatur) § Item si duo et § Similiter [LF 1.5. 8 et 9]; i. per quos fe(udi) co(gnitio) dirimatur c. ii. [LF 1.17(8)]; i. de contro(versia) inter do(minum) et emp(torem) c. Domino § Et quod dicitur [LF 2.42.2] et c. Preterea [LF 2.44]; et i. de prohibita ali(enatione) per Fridericum l. Imperialem § Callidis [LF 2.54(55).1]; i. de vas(sallo) qui contra constit(utionem) Loth(arii)c. i. [LF 2.38], intelligenda sunt in feudo novo, vel etiam in veteri nullis existentibus agnatis: talis enim ingratitudo proveniens ex illiciti ratione contractus non proprie dicitur fellonia, nec illa que premissa est incuria fellonia dici meretur. Item cum hec incuria sive taciturnitas non petite investiture sit quedam tacita feudi renuntiatio, in feudo veteri refutatione facta non ad dominum sed ad agnatos devolvitur feudum, ut i. an agnatus vel filius de-[17vb]-functi reti(nere) fe(udum) pos(sit) repu(diata) her(editate) c. i. § Ubi vero [LF 2.45]; i. de cap(itulis) extraor(dinariis) § Beneficium paternum [Extr. Barat. 2]; ar. ff. de assi(gnandis) liber(tis) l. i. § Sed si is [D. 38.4.1.7]; ar. ff. de inofi(cioso) te(stamento) l. Si is qui [D. 5.2.31]. Item pro hac sententia nostra facit lex Henrici, i. de quibusdam aliis c(apitulis) extraor(dinariis) l. Si contingerit [Extr. Ard. 37], ubi videtur quod si vassallus culpam commiserit per quam feudum ammittat, quod feudum non ad dominum sed ad agnatos pertinet. Ne autem domini contemptus remaneat casu aliquo impunitus, nullum ex eo feudo ab agnatis percipere commodum poterit vassallus; sin autem ipsum quicquam percipere passi fuerint agnati feudo privabuntur et tunc ad dominum reverteretur. Que lex meo iudicio hiis duobus premissis exemplis accomodatur: ad quod est ar. i. de pa(ce) te(nenda) l. Quoniam § Si vero pacis violator [LF 2.27.2]. Negari tamen non potest quin capitula predicta inter se sint contraria sed ego ea intelligo ut predixi. Inordinatissima enim est ista feudorum compilatio et propterea me et multos forte a via veritatis avertit.
An feudum possit acquiri per pecuniam
§ Sed an possit feudum acquiri pecunia videamus. Et quidem ut predixi feudum ob amicitiam captandam inventum est et species est beneficii, ut i. in quibus ca(usis) fe(udum) am(mittatur) c. i. § Illud [LF 2.23]. Amor autem, ut ait Tulius de amicicia [Cicero, De amicitia, 8.26] ex quo amicicia nominata est, princeps est ad benevolentiam coniugendam et ideo feudum amore non pecunia querendum est, ut i. de feu(do) da(to) in vicem leg(is) com(missorie) c. i. [LF 1.26(27)]. Unde et idem Tulius ait [Cicero, De amicitia, 9.31] benefici liberalesque sumus non ut gratiam exigamus neque enim beneficium feneramur, sed natura propensi ad liberalitatem sumus: sic amiciciam non spe mercedis adducti sed eo quod omnis eius fructus in ipso amore est expetendam putamus. Item ut no(tatur) in summa s(upra) t(itulo) quid sit feudum § Qualis vero, hic contractus similimus est donationi: donatio autem nulla iuris necessitate vel offitii confertur sed sola liberalitate et munificentia. Si enim non fiat, nulla est reprehensio non donanti; sin autem fiat, laudem assequitur is qui donat, ut ff. de donat(ionibus) l. i. in prin. et l. Hoc iure § Non potest et l. Donari [D. 39.5. 1 pr., 19.2, et 29]; ff. de ver(borum) si(gnificatione) l. Inter donum et l. Munus proprie [D. 50.16.194 et 214]; ff. de reg(ulis) iuris l. Donari [D. 50.17.82]. Et quod feudum pecunia acquiri non possit facit optime dicta l. Hoc iure § Labeo [D. 39.5.19.1]. Videtur tamen quod pecunia data possit acquiri feudum, ut i. de feudo guar(die) et ga(staldie) c. i. [LF 1.2]; i. de natura feu(di) c. i.[LF 1.7]; i. an maritus suc(cedit) ux(ori) in bene(ficium) c. Si minores [LF 1.15(16)]; et i. de benefitio fratrisc. i. in fi. [LF 1.19(20)]; i. quemadmodum fe(udum) ad filiam perti(neat) c. i. [LF 1.23(24)]; i. de fratribus de novo bene(ficio) inve(stitis) c. ii. [LF 2.12]. Ad quod dicunt sapientes quod pecunia potest acquiri feudum ut in predictis capitulis et quod dicitur feudum non sub pretextu pecunie acquirendum esse subaudiunt tantum, sed etiam amore et honore domini, ne dicta capitula sibi invicem contradicant, sic et alibi ob vitandam legum contrarietatem invenimus subaudiri tantum, scilicet: ff. de rerum permu(tatione) l. i. in fi. [D. 19.4.1], ne contradicat lex ff. de pres(criptis) ver(bis) l. Naturalis § At cuSi rem do [D. 19.5.5], et alibi ff. de usuris l. Cum quidam § Si pupillo [D. 22.1.17.3] ne obviet lex Instit. mandati § Tua autem[I. 3.26.2] et alibi ff. de le(gatis) l. fin. § Qui indivisam [D. 31.89.1]. Dicunt tamen quod principalis causa dandi feudum est amor et honor domini, pecunia tamen nichilominus ut acquiratur intervenire potest. Ipsi possunt glosare ad libitum, nam principalior causa dandi nostris temporibus est pecunia. Potest ergo dici ut dicitur de precariis, que olim precibus dabantur et sic genus liberalitatis erat, hodie vero precio dantur, ut ff. de precario l. i. [D. 43.26.1]; i. de precario c. uno. Unde ex usu satis credo quod feudum pecunia possit acquiri ut et i. per quos fiat inve(stitura) et per quos re(cipiatur) c. Novi vero § Sed et res [LF 2.3]. A vassallis tamen vassallatica sua pecunia acquiri non possunt, ut i. de prohibita fe(udi) ali(enatione) per Fridericum l. Imperialem § Callidis [LF 2.54(55).1].
An per pactum legis commissorie feudum possit acquiri
§ Item sub pacto legis commissorie non acquiritur feudum: puta si tibi obligavi fundum per decem et pactum feci si fundum non luerem usque ad mensem, quod ipsum a me teneres in feudum, ut i. de fe(udo) da(to) in vicem legis com(missorie) c. i. [LF 1.26(27)]; i. de capit(aneo) qui cu(riam) ven(didit) c. Similiter [LF 2.51.6]. Quod intelligo verum esse in pignoribus in quibus locuntur expresse dicta capitula; et ita intelligo dictum Gerardi Cagapisti; dictum vero Oberti intelligo in alio casu quam pignorum, quoniam in dicto c. Similiter videntur poni due opiniones, quod valeat et quod non valeat, quas exaudio ut predixi: nam in pignoribus reprobata est lex commissoria, ut C. de pactis, per totum [C. 2.3]. In aliis vero contractibus minime: ff. de lege com(missoria) per totum [D. 18.3]; C. de pactis inter emp(torem) et ven(ditorem) l. Commissorie[C. 4.54.4]. Item hoc intelligo quando dictum esset ut creditor pro pecunia mutuata rem pignoratam retineret in feudum si debitor non lueret usque ad mensem. Secus autem si dicatur quod iusto rei precio tunc extimande res teneatur in feudum, ut. ff. de pign(oribus) l. Si fundus § ult. [D. 20.1.16.9] Multum tamen videtur obstare ratio subiecta in dicto c(apitulo) que generalior est quam sit casus capituli. Super hoc autem videas que dixi s(upra) proximo capitulo.
§ Quod autem in aliis casibus quam pignorum possit pacto legis commissorie feudum acquiri patet infrascripto exemplo: pone enim quod rem tibi pro centum vendidi et receptis certis pecuniis arre nomine convenit ut nisi reliquum precium intra mensem solveris, arras perderes et rem a me teneres in feudum, vel ego a te. Valet conven-[18ra]-tio et hoc modo constituitur feudum, ut ff. ff. de lege com(missoria) l. Si fundus et l. ult. [D. 18.3. 1 et 8]. In traditionibus siquidem rerum suarum quodcumque appositum pactum valere certissimum est, ut ff. de pactis l. In traditionibus [D. 2.14.48], C. de pactis l. Legem [C. 2.3.10]; C. de rerum permu(tatione) <l.> Rebus [C. 4.64.6], nisi expressim a iure improbetur, ut ff. de pactis l. Iuris gencium § Pretor et l. Si unus § Illud [D. 2.14. 7.7 et 27.3], C. de pactis l. Pacta que [C. 2.3.6].
§ Quod autem in pignoribus inhibita sit feudi datio sub pacto legis commissorie quantum est paciscente creditore ut in se retineat pignus nomine feudi, non autem paciscentibus aliis ut ea pecunia ad diem non soluta alter quam creditor rem pignoratam teneat in feudum patet infra subiecto exemplo. Pone enim quod pro te fideiussi apud creditorem in decem, cui et predia obligasti, et me promisisti intra certum tempus ab obligatione liberare, quod si non feceris et solverim, convenit inter me et te ut ea predia a te tenerem in feudum: recte quidem conditione existente constitutum est feudum, ut ff. de contra(henda) empt(ione) l. ult. i. re(spo)nso [D. 18.1.81] Quin immo, ut predixi, inter creditorem et debitorem talis conventio improbatur, inter extraneos autem valet, ut in Lomb. de debit(is). l. Si quis fideiussor [Lomb. 2.21.23].
§ Pactum autem in diem adiectionis in feudis improbatum non est. Poterit ergo dari feudum ad certum servitium, ut i. de capit(aneo) qui curiam ven(didit) § f. [LF 2.51.6], ita ut si alius intra certum tempus se strictius obligare voluerit, res non sit feudata primo, ut ff. de in diem adiectioneper totum [D. 18.2].
§ Est etiam in summa notandum novum esse modum acquirendi vetus feudum, scilicet per gratiam domini, ut patet in vassallo defuncto sine filio masculo et relicta filia, quoniam eam potest dominus de speciali gratia investire etiam coheredibus invitis, ut i. quemadmodum fe(udum) ad filiam perti(neat) c. i. [LF 1.23(24)]; et i. De quibusdam aliis c(apitulis) extraor(dinariis) § Si vassallum.
§ Est et alius quando filius vassalli delinquentis de gratia agnatorum ad quos devolvitur feudum per dominum investitur, qui aliter exclusus erat totaliter a beneficio, ut i. si vas(sallus) fe(udo) pri(vetur) c. Vassalli [LF 2.31]; ar. i. an agnatus vel filius defuncti reti(nere) fe(udum) pos(sit) repu(diata) her(editate) c. Si contingerit § Ubi vero [LF 2.45]; i. quibus mo(dis) fe(udum) ammi(ttatur) § Preterea [LF 1.5.7].
§ Novum vero feudum pretermittendum non est et ob causam preteriti servitii et ob futuram rem dari posse, ut ff. de donat(ionibus) l. Si pater [D. 39.5.34.1]; Extra de donat(ionibus) Per tuas [X. 3.24.5]; in Decret. xxv. q. i. § Ex his [Decr. Grat. C. 25 q. 1 c. 16.4]; C. de donat(ionibus) que sub modo per totum [C. 8.54(55)]; ff. de condict(ione) causa da(ta)per totum [D. 12.4]; et C. e(odem) per totum [C. 4.6].
[6] Quibis modis feudum ammittatur. Rubrica
Viso quot modis feudum acquiratur et quibus, de eius ammissione restat tractare, quibus scilicet modis feudum acquisitum perdatur. Sed quia huiusmodi cognitio perfecte nequit haberi nisi feudorum genus per species distinguatur, ideo sciendum est primitus quod feudum aliud cum fidelitate, aliud sine. Item aliud conditionale, aliud non. Item aliud ad certum servitium, aliud ad indeterminatum, aliud ad nullum. Item aliud perpetuum, aliud temporale. Item perpetuum subdividitur quia aliud est etiam in extraneos transmissibile, aliud demum in suos. Item aliud est quod certis ex causis est amissibile, aliud quod quibuslibet a iure stabilitis, aliud quod nullis.
§ Hic non curo seriatim prosequi, nam incidenter tractando quid et quale sit unumquodque de levi poterit diligens lector perpendere. Dico igitur quod feudum amittitur alias propter casum, alias propter incuriam, alias propter culpam, alias etiam sine culpa.
§ Casus inducit feudi ammissionem si vassallus efficiatur mutus, surdus, cecus, furiosus, claudus, vel aliter imperfectus, secundum quod traditur i. episcopum vel aba(tem) c. i. § Mutus [LF 1.6.3]. Alii contra dicunt ut totum retineat, ut i. an mutus, surdus, cecus vel aliter imperfectus c. Mutus [LF 2.36], ad quorum sedandas contrarietates quidam dicunt quod primum c(apitulum) per ultimum corrigatur, quod denotat glosula antiqua dicens vacat hoc c(apitulum) propter inferius ‘Mutus’. Alii dicunt quod novum feudum eo casu superveniente ammittitur, veruntamen si feudum magnum fuerit et aliunde non valeat substentari, relinquetur ei ad substentationem, ut dicto § Mutus [LF 1.6.3]. Vetus autem retinetur in totum, ut dicto c. Mutus [LF 2.36]. Sed ego dico quod oppinio est in ipso textu etiam in veteri feudo ut dicto c. Mutus. Quid ergo non decipiamur in muto ex casu superveniente non sunt varie opiniones in capitulo illo, sed in muto a nativitate sic: de muto autem vel aliter imperfecto casualiter querimus. Mihi autem verior et equior videtur eorum sententia qui mutum, furiosum vel aliter ex accidenti imperfectum feudo non privant novo vel paterno, ar. ff. de usuc(apionibus) l. Nunquam § Si servus et § Si vi aut clam et l. Iusto § Eum qui [D. 41.3. 31.3, 31.4, et 44.6]; ff. de acquir(enda) pos(sessione) l. Si is qui et l. Si id quod § i. [D. 41.2. 27 et 25.1]; ar. ff. de offi(cio) presi(dis) l. Divus [D. 1.18.14]; ff. ad le(gem) Pom(peiam) de parricidiis l. Divus [D. 48.9.5]; in Decret. lx. di(stinctione) Satis perversum [Decr. Grat. Dist. 56 c. 7], xvi. q. vii. Inventum [Decr. Grat. C. 16 q. 7 c. 38]; i. de bene(ficiis) et feudis l. Quicumque § i. in fi.; et faciunt ad hoc argumenta que no(tavi) s(upra) qui feudum possunt accipere § Item surdus et i. an ille qui fratrem domini inter(fecit) c. i. § Quod ita [LF 2.37]. Sin autem textualia teneas et quod communiter notatur ut feudum novum ammittat, vetus vero retineat, non tamen hoc in cuiuslibet feudi specie dictum intelligas. Quid enim [18rb] si feudum datum sit ad certum servicium et tale cui adimplendo non obsit cecitas superveniens aut loquele ammissio, surditas, vel alia quelibet corporis imperfectio sive debilitas? Aut quid si feudum sit sine fidelitate et pro eo nullum servicium debeatur? Dicemus ne feudum novum ammittere eum certe minime, ar. i. de quibusdam aliis c(apitulis) extraor(dinariis) c. Si cui militi in prin. [Extr. Ard. 33]; ff. de cap(tivis) et postli(minio) re(demptis) l. Postliminium§ ult. in fi. [D. 49.15.19.10]; ff. de excu(satione) mu(nerum) l. ii. § Minus et § Corporis[D. 50.5. 2.6 et 2.7a]; ff. de decur(ionibus) l. Honores § i. [D. 50.2.7.1]; ff. de postul(ando) l. i. § Casum [D. 3.1.1.5 in med.]; ff. de iudic(iis) l. Etiam cecus [D. 5.1.6]; ff. de sta(tu) ho(minum) l. Qui furere § i. [D. 1.5.20]; C. de veteri iure e(nucleando) l. i. in fine ii. coll. [C. 1.17.1]; ff. de rei ven(dicatione) l. Ceterum [D. 6.1.31]; ff. de peri(culo) et com(modo) rei ven(dite) l. Si vina [D. 18.6.6]; ar. in Decret. .vii. q. .i. Pontifices [Decr. Grat. C. 7 q. 1 c. 4]. Aut quid si tale sit feudum quod nulla ex causa vel ingratitudine sit ammissibile, ut quia datum sit eo quod a morte dantem liberaverat, vel ab hostibus aut latrunculis eripuerat, ut ff. de donat(ionibus) l. Si pater [D. 39.5.34.1]. His enim casibus cessat legis ratio sive consuetudinis que feudi amissionem inducit, unde et ipsa lex sive consuetudo cessat, ut ff. de pactis l. Quod dictum [D. 2.14.32]; ff. de re mili(tari) l. Milites agrum, i. re(spo)nso [D. 49.16.13].
§ Propter status mutationem ammittitur feudum veluti si clericus, monacus, conversus vel alias religiosus fiat, ut i. de milite vas(sallo) qui arma bel(lica) depo(suit) c. i. [LF 2.21]; an viven(tis) vas(salli) c. Si clericus [LF 2.26.6]; i. an mutus, surdus vel aliter imperfectus c. Mutus in fi. [LF 2.36]. Etiam si hunc habitum postposuerit, ut i. de feudo fe(mineo) c. Si femina § Ex hoc [LF 2.30], licet de novo possit acquirere, ut i. de cap(itulis) Conra(di) c. Iterum si clericus [LF 2.40.3], et adde que no(tatur) in summas(upra) t(itulo) quid sit feudum § Deinde, ver(ba) ‘et nisi sit filius clericus’ et in summa s(upra) qui possunt feudum accipere § Clericus.
§ Item si vassallus damnetur de crimine capitali per quod in curia amplius stare non possit, ut quia hominem tradendo interfecit, vel in Pompeiam de parricidiis inciderit, ut i. an ille qui fratrem domini inter(fecit) c. Si quis interfecerit[LF 2.37]; i. que fuit prima causa bene(ficii) am(mittendi) c. Denique [LF 2.24.9]; i. quibus mo(dis) fe(udum) ammi(ttatur) c. i. § Item si fratrem [LF 1.5.3]. Item intelligo hoc in omni delicto ex quo civitatem et libertatem ammittit.
§ Propter incuriam feudum ammittitur si vassallus intra terminum prefixum ad petendam investituram a domino vel herede eius, qui in milite est annus et mensis, in alio annus et dies, investituram non petiit, nisi iusta de causa remanserit impeditus forte vel ex causis nominatis. Nam elapso tempore elapso(!) feudum ammittit, ut i. de prohibita fe(udi) ali(enatione) per Fride(ricum) l. Imperialem § Preterea si quis infeudatus [LF 2.54(55).2]; i. quo tempore miles inve(stituram) pe(tere) de(beat) c. i. [LF 1.21(22)]; i. de prohibita fe(udi) ali(enatione) per Loth(arium) C. Quoniam [LF 2.52.3]; i. de cap(itulis) Conra(di) Hec sunt in prin. [LF 2.40]; et i. In i. que fuit prima causa bene(ficii) am(mittendi) c. i. [LF 2.24].
§ Quid autem si vassallus ab herede domini vel heres a domino investituram petierit intra annum et diem, dominum vel eius heredem honorifice adeundo et fidelitatem pollicendo, et dominus vel eius heres investituram negaverit? Re(sponde) sicut dicitur vassallum non petentem privari feudo ita versa vice poterit dici dominum suo iure privari si scienter deneget investituram, ar. i. de forma fide(litatis) c. i. [LF 2.6]; i. qualiter dominus a proprietate privetur c. Ex facto [LF 2.47]; i. si vas(sallus) fe(udo) pri(vetur) cui deferatur [LF 2.31] c. Domino committente [LF 2.26.24]. Alii dicunt dominum propterea non privari sed vassallus tutus erit quia ammodo propter dictam causam privari non poterit, ar. i. Aut. de equa(litate) dotis § ult. [Nov. 97.6 = Auth. coll. VII.8.14.6]. Alii ut Sy(mon) dicunt quod forte in fine alterius anni iterum petet, et si dominus vel eius heres denegaverit, iterum in fine alterius anni petet, ita ut semper videatur ante elapsum anni et diei petere, computandi a tempore investiture petite. Hoc ego non credo, quia credo quod sufficiat semel petitam esse investituram, nisi is qui petivit vel a quo petita est decesserit: nam per predicta capitula iterum credo debere peti. Si tamen petita investitura per vassallum et non facta dominus in se redierit volens investituram facere et vassallum vel eius heredem requisiverit et ei investituram polliceatur et fidelitatem requirat, tunc vassallo renuente si dominus super hoc querimoniam ad curiam deposuerit, si habet alios vassallos; et si non habet credo quod possit hoc coram iudice ordinario, et eum convenienti spatio vii. dierum pro unaquaque citatione ter citari fecerit ut investituram compareat recepturus, et vassallus vel heres eius a paribus vel a iudice ter citatus ut iuret fidelitatem venire contempserit, feudum ammittit, ut i. que fuit prima causa bene(ficii) ammi(ttendi) c. i. § Est et alia [LF 2.24.1]. Quod capitulum intelligo ut predixi, cum ex vicinitate et continuatione scripturarum ipsarum summatur intentio, ut ff. de testamentis l. Heredes palam [D. 28.1.21]. Alias facto domini beneficium spatii anni et mensis vel diei quod a lege sive consuetudine datum est vassallo et eius heredi ipsis aufferretur: quod esse non potest, nam lex dicit quod beneficium a lege datum privatus aufferre non potest, ut i. Aut. de nuptiis § Si vero solam [Nov. 22.22 = Auth. coll. IV.1.22]. Mediolanenses tamen tenent quod feudum non ammittatur propter investituram non petitam et hodie etiam multa feuda dantur eo pacto ut non ammittantur propter investituram non petitam. Veruntamen eiusmodi prescriptio anni et mensis vel diei non currit nisi maiori xiiii. annis, ut dicta lege Imperialem § Preterea [LF 2.54(55).2].
§ Sed nunquid restituetur ad-[18va]-ultus, hoc casu restituetur in integrum? Puto quod restituatur, ar. ff. de min(oribus) l. Ait pretor § f. et l. s. et l. Minor et l. Non omnia [D. 4.4. 7.12, 8, 40, et 44]; ar. ff. de iure iur(ando) <l.> Nam postea § Si minor [D. 12.2.9.4]; Extra de in integrum re(stitutione) c. ii. [X. 1.41.2]. Et quia hoc beneficium restitutionis minori competit de iure civili nec alio iure civili postea subsecuto ei ablatum vel denegatum est, ar. Instit. de iure na(turali) gen(tium) et ci(vili) § penult. [I. 1.2.10]; C. de ap(pellationibus) Precipimus [C. 7.62.32]; C. de testamentis l. Sancimus [C. 6.23.27]. Nec placet eorum oppinio qui dicunt minorem non restituendum ex eo quod imperator Fridericus in sua constitutione imperiali indeterminate loquitur, et leve erat ei in integrum restitutionis beneficium reservare, ut ar. C. de caduc(is) tol(lendis) l. una § Si veroin fi [C. 6.51.11d]. Nam et ultime leges cum determinatione priorum exaudiende sunt, ut ff. de leg(ibus) l. Non est novum et l. s. [D. 1.3. 26 et 27]. Et quia non est verisimile Romanum principem qui iura tuetur propter indeterminatam eiusmodi locutionem totam veteris iuris observanciam circa minorum restitutiones multis vigiliis excogitatam atque inventam tollere voluisse, ar. C. de inofi(cioso) te(stamento) l. Si quando in prin. [C. 3.28.35], et quia quicquid expressim non tollitur manet, ut dicta l. Precipimus [C. 7.62.32] et in Aut. de admin(istrantibus) offitiis in sacris§ f. [Nov. 20.7 = Auth. coll. III.7.7], sed ultima l(ege) expressim non est denegata inintegrum restitutio, ergo et c(etera). Et quod restituatur facit optime in Aut. de her(edibus) et falc(idia) § Pupillis [Nov. 1.4.1 = Auth. coll. I.1.4.1].
[End of text]